Myśl i działalność Janusza Korczaka. Pedagogika czy pedagogia? Idee. Myśli. Pytania
Wprowadzenie
Formułując zamieszczone poniżej rozważania, w pierwszym rzędzie odnoszę się do myśli pedagogicznej i działalności Janusza Korczaka, ale jest to ogląd osadzony w wybranym kontekście, dotyczącym inspiracji badawczych i praktycznych, jakie możemy odnaleźć w jego życiu i zrealizowanej działalności. Jednocześnie jestem świadoma tego, iż dziedzictwo Starego Doktora było przedmiotem zainteresowania wielu badaczy. W efekcie rozlicznych badań literatura dotycząca działalności Janusza Korczaka jako lekarza, pisarza, publicysty i wychowawcy jest bardzo bogata. Własną uwagę skupiłam na działalności wychowawczej przez niego realizowanej, bo, jak podkreśla Barbara Smolińska-Theiss, „coraz wyraźniej dostrzegamy, że pedagogiczne dziedzictwo Korczaka jest wielowymiarowe, różnorodne, dające się odczytywać na różne sposoby i w różnych kontekstach” (Smolińska-Theiss, 2014, s. 10). Przy czym jednocześnie zakładam, że niniejszy tekst skierowany jest do osób, którym znana jest biografia, a także praktyka pedagogiczna Janusza Korczaka, stąd treść artykułu nie koncentruje się na chronologicznym odtwarzaniu wszystkich faktów i dokonań, ale na wskazywaniu wybranych inspiracji, które moim zdaniem są znaczące dla współczesnego myślenia o wychowaniu, dla praktyki badawczej oraz dla projektowania i realizowania działalności pedagogicznej.
Koncepcja wychowania Janusza Korczaka
Analizując myśl i działalność Janusza Korczaka, najpierw zadałam sobie pytanie, czy w kontekście współcześnie określonej zależności, istniejącej między teorią, modelem, koncepcją i praktyką pedagogiczną (szerzej: Kron, 2012, s. 258-268; zob. Nowak, 2008, s. 33-39) możemy mówić o pedagogice, teorii czy też koncepcji wychowania przez niego sformułowanej. W literaturze przedmiotu często pisze się o pedagogice Janusza Korczaka, ale jeśli „pedagogika to teoretyczna i naukowa refleksja dotycząca praktyki edukacyjnej, czy inaczej, dziedzina (dyscyplina) nauki zajmująca się badaniem szeroko rozumianych procesów edukacyjnych oraz uwarunkowań dyskursu edukacyjnego” (Milerski, Śliwerski, 2000, s. 144), to moim zdaniem refleksje o wychowaniu prowadzone przez Starego Doktora, a także działalność przez niego realizowana przekraczają zakres znaczeniowy tak zdefiniowanego pojęcia (zob. Lewin, 1997). O ile bez wątpienia był On pedagogiem w szerokim rozumieniu tego pojęcia (zob. Milerski, Śliwerski, 2000, s.144), to jego dorobek proponuję określać jako koncepcję wychowania, która jest myślowym narzędziem, stanowi rodzaj fundamentu działania, będącego wynikiem przyjętych założeń i poczynionych refleksji. To właśnie ta pogłębiona refleksja, a także będące jej efektem nowe idee i pomysły pedagogiczne z nowatorskimi rozwiązaniami praktycznymi, stały się elementami konstruktu teoretyczno-praktycznego, jakim był oryginalny system pedagogiczny. Tak rozumiana koncepcja wychowania Janusza Korczaka jest bez wątpienia elementem szeroko rozumianej myśli pedagogicznej (zob. Śliwerski, 2009, s. 42-44) i stanowi wprowadzenie do działania oraz wciąż aktualną inspirację.
Praktyka pedagogiczna Starego Doktora
Na tym etapie analiz pragnę skoncentrować uwagę czytelnika na działalności praktycznej realizowanej przez Janusza Korczaka. Pod tym pojęciem rozumiem wszelkie oddziaływania wychowawcze, jakie realizował on wobec swoich wychowanków, jakie wypełniały jego autorski program wychowawczy, jakie stały się ponadczasową wykładnią tego, jak pedagodzy powinni postępować, jakie postawy przyjmować, a nade wszystko jak powinni rozumieć swoje zadania wychowawcze i sytuację, w której przyszło im działać. Zarówno postawa, jaką przyjął Janusz Korczak, jak i współczesne jej rekonstrukcje i reinterpretacje wciąż rodzą pytania o sens działalności pedagogicznej, a także o granice działania wychowawczego i jego skutki. Jeśli przyjmiemy, że między myśleniem a działaniem pedagogicznym jest rozumienie (zob. Godoń, 2012), to zależność ta w istotowo ważny sposób przekłada się na praktykę, ale równocześnie na interpretację analizowanego w tym tekście dorobku. W tym kontekście działalność Starego Doktora jest o tyle znamienna, że rozumienie siebie, sensu swojego działania i sytuacji, w jakiej przyszło mu działać, stanowi credo jego autorskiej koncepcji wychowawczej. Przykładem takich ustaleń może być pełna poświęceń postawa, którą realizował on każdego dnia, odkąd skoncentrował swoje życie na „byciu dla innych”, kiedy postanowił, że wieść będzie życie, nie zakładając własnej rodziny. Było to codzienne i wnikliwe prowadzenie namysłu nad sensem swojego człowieczeństwa, a dalej swojego działania, osadzone w bardzo realnie interpretowanej rzeczywistości (zob. Korczak, 1984; Dauzenroth, 2012). Dlatego Bogusław Śliwerski podkreśla, iż myśl oraz działalność Janusza Korczaka są przykładem wyjątkowo refleksyjnego podejścia do działalności wychowawczej, (…) „jest niezwykle rzadko spotykanym w literaturze pedagogicznej typem liberalnej, rodzimej refleksji o wychowaniu, ufundowanej na idei sumienia i autoodpowiedzialności” (Śliwerski, 2003, s.336). Jako taka jest koncepcją wychowania, „której istotą jest poszukiwanie gwarancji dla ludzkiej, a nade wszystko dziecięcej wolności i dla sensu ludzkiego życia” (Śliwerski, 2003, s. 336). Tę antropologiczną perspektywę uznaję za rdzeń korczakowskiej myśli i fundament jego działania (szerzej: Wróbel 2013, s. 169-179). A skoro poglądy pedagogiczne Janusza Korczaka tak wyraźnie przekładały się na jego działanie, to przywołując współczesną kategorię, możemy stwierdzić, że swoim myśleniem i działaniem urzeczywistniał on autorską pedagogię, rozumianą jako sztuka konstruowania własnych działań pedagogicznych, jako określona praktyka wychowawcza (zob. Milerski, Śliwerski, 2000, s.144; Hejnicka-Bezwińska, 2008, s. 493-494). Pragnę w tym miejscu podkreślić, że na przykładzie pedagogii Starego Doktora wyraźnie widać, jak ukierunkowanie pedagogicznej refleksji służy zrozumieniu i zmianie istniejącej rzeczywistości wychowawczej (por. Urbaniak-Zając, 2002, s. 223-234), mimo lub, lepiej powiedzieć, zwłaszcza w tak trudnych warunkach działania, z jakimi zmagał się Janusz Korczak od początku swej działalności. Wtedy, gdy przed rozpoczęciem wojny pracował w internacie dla biednych i osieroconych dzieci polskich robotników oraz więźniów politycznych, czy też w trakcie pobytu w Getcie Warszawskim. Odczytując sztukę wychowania Janusza Korczaka z dzisiejszej perspektywy, zauważyć możemy, że mimo zmian nieustannie dokonujących się w rzeczywistości wychowawczej, zarówno w wymiarze makro-, mezo- jak i mikrospołecznym, wciąż obowiązywać powinna korczakowska idea, mówiąca, że dzięki wychowaniu można budować nowe relacje międzyludzkie, zmieniać stosunki społeczne, a także treści i formy kultury (szerzej: Smolińska-Theiss, 2014, s.42-43). Przemawia za tym chociażby to, że dziedzictwo pozostawione przez Janusza Korczaka ma walor nie tylko pedagogiczny, ale także społeczno-kulturowy, nie tyle historyczny, co ponadczasowy.
Korczakowskie inspiracje, czyli kategoryzacja wstecz
Wskazanie wszystkich inspiracji płynących z dorobku Janusza Korczaka jest zadaniem bardzo trudnym, żeby nie powiedzieć niewykonalnym. Jednak aby wskazać wybrane przeze mnie implikacje pedagogiczne, odwołam się do określonych kategorii pojęciowych i kontekstów teoretycznych, funkcjonujących we współczesnej myśli pedagogicznej. Struktura poniższych rozważań oparta została na mapie głównych idei przewodnich, charakteryzujących zarówno myślenie, jak i działanie pedagogiczne Starego Doktora (szerzej: Śliwerski, 2003, s. 335-347).
Główną i najważniejszą zasadą, fundującą myślenie o wychowaniu oraz działalność wychowawczą Janusza Korczaka, jest miłość i szacunek do dziecka jako podmiotu, jako istoty ludzkiej, posiadającej pełnię praw oraz wolności (Korczak, 2002; Korczak, 2004; Korczak, 2017; zob. Theiss, 2012). Z tego fundamentalnego założenia wprowadził on kolejne zasady, których obowiązywanie gwarantować miało: prawo dziecka do rozwoju, dzięki własnej nieskrępowanej aktywności, oraz budowanie partnerskich, zwrotnych relacji wychowawca-wychowanek. Stąd relacja wychowawcza nakreślona przez Starego Doktora jest archetypem tego współczesnego myślenia o wychowaniu, które kojarzymy z pedagogiką humanistyczną, pedagogiką dialogu, pajdocentryzmem czy też romantyczną ideologią wychowania. Rozszerzając paletę przywołań, należy także zauważyć, że koncepcja wychowania urzeczywistniana przez Janusza Korczaka bywa utożsamiana z pedagogiką interpretacyjną czy też narracyjną (zob. Smolińska-Theiss, 2014, s. 9-15).
Kolejnym podstawowym założeniem stanowiącym o jakości dorobku Starego Doktora jest przyjęcie zasady mówiącej o ciągłej potrzebie poznawania dziecka i poszukiwaniu wiedzy o dziecku. Korczakowi bliskie były idee Nowego Wychowania, ale w zakresie koncentracji na dziecku jako podmiocie wychowania daleko wykroczył on poza ten obszar. Najważniejsze idee dotyczące wychowania wyprowadzał z ciągłej obserwacji dziecka, z analizowania doświadczeń dzieciństwa swoich podopiecznych. Dzięki czemu odkrył zarówno dziecko, jak i dzieciństwo, także to nieidylliczne (por. Męczkowska-Christiansen, 2013, s. 129-135), jako znaczące kategorie pedagogiczne.
Podążając tym tropem myślenia, upominał się o uszanowanie prawa dziecka, osoby pozostającej na szczególnym etapie życia i rozwoju, do opieki sprawowanej nad nim przez dorosłych oraz o odpowiedzialność społeczną, ponoszoną za warunki, w jakich przyszło żyć dzieciom. Ta dziedzina zainteresowań Janusza Korczaka związana jest z jego osobistymi doświadczeniami, które zdobył, działając jako wychowawca, ale także jako lekarz, w zaniedbanych środowiskach międzywojennej Warszawy oraz współpracując z warszawskim ruchem społeczno-oświatowym przełomu XIX i XX wieku. Te przeżycia i wynikające z nich refleksje mogą stanowić inspirację dla tych współczesnych pedagogów, którzy badają i/lub realizują działalność opiekuńczą. Postawa, jaką przyjmował Janusz Korczak wobec każdego chorego, zaniedbanego czy skrzywdzonego przemocą dziecka, jest wciąż aktualnym przykładem zmagania się z trudną rzeczywistością wychowawczą jako przestrzenią społeczno-kulturową. Intuicyjnie tego typu zagadnienia identyfikujemy z obszarem pedagogiki społecznej (por. Marynowicz-Hetka, 2009, s. 18-53), ale jak podkreśla Barbara Smolińska-Theiss, mimo iż życie Janusza Korczaka i Heleny Radlińskiej to równoległe życiorysy, to jednak Stary Doktor pozostawał wierny własnej pedagogii, a Helena Radlińska na drodze akademickiej aktywności stworzyła polską szkolę pedagogiki społecznej (zob. Smolińska-Theiss, 2014, s. 81-92). To właśnie fakt bycia wiernym przyjętym ideałom przesądził o tym, iż z wielu własnych aktywności jako główną uczynił Korczak działalność opiekuńczo-wychowawczą, skierowaną do dzieci. Z zasady wierności samemu sobie wypływały także formy i metody oddziaływania, jakie stosował on w swojej pracy. Stąd też odwołanie się do dialogu z dzieckiem, jako metody, procesu, ale przede wszystkim postawy, jaką powinien przyjmować każdy wychowawca (zob. Tarnowski, 1990; Bińczycka, 2009; Bińczycka, 2013, s. 207-215; Kamińska, 2011; Kamińska, 2013, s. 217-235). Przy czym, jak podkreśla B. Smolińska-Theiss, „korczakowski dialog łączy rozmowę i wskazówkę z narracją o filozoficznym znaczeniu. Jest ciągłym szukaniem istoty, sensów i znaczeń w komunikacji z drugim człowiekiem” (Smolińska-Theiss, 2014, s. 161). Z tak wyjątkową ufnością w dziecięcą mądrość, jaką prezentował Janusz Korczak, spotykamy się obecnie w ramach projektów edukacyjnych dotyczących filozofowania z dziećmi. Są to tego typu praktyki edukacyjne, których podstawy nakreślił w swoim programie Filozofia dla Dzieci Matthew Lipman (zob. Lipman i in., 1996) w latach siedemdziesiątych XX wieku. Główne idee, a także struktura tego programu zaistniały w rzeczywistości edukacyjnej naszego kraju po 1989 roku, stanowiąc jednocześnie impuls do alternatywnego/innowacyjnego myślenia dla wielu pedagogów (por. Szczepska-Pustkowska, 2013, s. 147-167). Kategoryzując wstecz, pragnę jednak podkreślić, że dzięki swej mądrości Janusz Korczak wskazał nasze rodzime wzory działania pedagogicznego, które były odzyskiwaniem filozofii dla wychowywania i kształcenia dzieci.
Pozostając w obszarze zagadnień metodycznych, pragnę także podkreślić, że zastosowanie takich form i metod wychowania, jak samorząd dziecięcy, sąd koleżeński, gazetka szkolna, specjalne dyżury, czy też wykonywanie zadań na rzecz całej wspólnoty, było przykładem włączania wychowanków w odpowiedzialny udział w życiu społeczności, której byli członkami. W ten oto sposób Stary Doktor stawiał podwaliny poczucia sprawstwa i autentycznego zaangażowania w świadomości swoich wychowanków. Warto zauważyć, że także ten aspekt pedagogii Janusza Korczaka jest wciąż aktualny. Obecnie nadal poszukujemy takich rozwiązań, których zastosowanie w przestrzeni wychowawczej byłoby źródłem doświadczeń budujących kapitał społeczny (zob. Hejnicka-Bezwińska, 2008, s. 481), wzmacniających relacje międzyludzkie. To przecież na tej podstawie należy tworzyć demokratyczne społeczeństwo obywatelskie. Niniejsze rozważania pozostają dalekie od ideologizowania, ale niewątpliwie można w tym kontekście stwierdzić, że pedagogia Janusza Korczaka jest przykładem społecznego zaangażowania praktyki pedagogicznej, ale pamiętać należy, że pedagogiczne sensy tego działania ufundowane zostały na wyżej wskazanych fundamentach antropologiczno-aksjologicznych. Nawiązując zaś do tych właśnie fundamentów, nietrudno zauważyć, że działalność Janusza Korczaka przepełniona była szczególną wrażliwością na „innego” (szerzej: Kamińska, 2011, s. 256-274), co oczywiście mogło mieć źródła biograficzne i wynikać z jego międzykulturowych doświadczeń, ale niewątpliwie stanowi do dziś przykład postawy otwartej, tak potrzebnej w dzisiejszym wielokulturowym świecie (szerzej: Gurycka, 2002, s. 127-129).
I na koniec pragnę naświetlić autoformacyjny wymiar działalności Starego Doktora. Jeśli zapoznajemy się z jego tekstami, to zauważyć możemy, że przepełnione są one ciągłą refleksją dotyczącą sensu własnego życia i działania, aktualnie realizowanej postawy wobec ludzi w ogóle (np. wobec Niemców okupujących Warszawę), a tym bardziej wobec dzieci (zob. Korczak, 1993; Korczak, 2017). Odwoływanie się do tego typu przemyśleń było ciągłą pracą nad sobą, a także nad praktyką własnego działania. Ważnym źródłem uzasadnień stała się w tym zakresie obserwacja efektów realizowanych przedsięwzięć, dla której sposobnością było zamieszkiwanie z podopiecznymi i ciągłe przebywanie z nimi. Notatki poczynione na podstawie tych obserwacji i towarzyszące im dylematy (np. etyczne, społeczne) pozwalają porównać tę aktywność Starego Doktora do badań w działaniu (por. Cervinkova, Gołębniak, 2013). Było to przecież ciągłe rozpoznawanie zjawisk i problemów społecznych przez pryzmat towarzyszących im sprzeczności oraz konfliktów w kontekście szans rozwojowych i jakości życia dzieci. To niezgoda na „szatańską komedię teraźniejszej rzeczywistości” (Korczak, 1999, s. 63) oraz na brak odpowiedzialności ludzi za jej kształt, stanowiła impuls do działania ponad siły, na przekór tym okolicznościom (zob. Bińczycka, 2001, s. 609-614). Stąd wciąż aktualne wyzwanie rzucone rzeczywistości i nam pedagogom, „nie wolno zostawić świata, jakim jest”.
Konkluzja, czyli o tym, co najważniejsze
Dokonując reinterpretacji i rekonstrukcji dorobku Janusza Korczaka, możemy ponownie odczytywać znaczenia wielu pojęć i kategorii. Ich pedagogicznie uniwersalny wymiar wyraża się w tym, iż niezależnie od subdyscypliny, czy też dziedziny wiedzy pedagogicznej, teorii czy nurtu wychowania, ale także rodzaju praktyki pedagogicznej, jaką wykonujemy, odwołanie się do nich, dookreśla sens działalności pedagogicznej i stanowi zbiór uniwersaliów. Do najbardziej znaczących możemy zaliczyć:
— antropologiczno-aksjologiczne podstawy wychowania/działalności pedagogicznej, w tym antropologia dziecka, czy też szerzej, filozofia dziecka i dzieciństwa;
— dzieciństwo jako trwały element człowieczeństwa i etap/stan wyjątkowej wrażliwości;
— urzeczywistnianie etyki przez czyn1;
— wciąż aktualne pytania o interpretację i sens działalności pedagogicznej.
W procesie ponownego odczytywania idei, myśli i czynów Starego Doktora nie chodzi o ich waloryzację, proces ten ma wymiar hermeneutyczny i opisowy. Stąd, jeśli za Joanną Olczak-Ronikier przyjmujemy, że Korczak myślał po żydowsku — „litery są wieczne, litery nie umierają” (Olczak-Ronikier, 2011, s.159), to od nas zależy to, czy będą one ubogacały społecznie podzielane sensy oraz znaczenia, ponad czasem i przestrzenią.
Przypisy
1 Por. Alasdair MacIntyre twierdzi, że w pojęciach zawierać się może określona tradycja myślenia i odzwierciedlają się w nich historycznie zmienne formy życia, w tym aktywności ludzkiej. Tenże, Krótka historia etyki. Historia filozofii moralności od czasów Homera do XX wieku, przeł. A. Chmielewski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1995, s. 31
Literatura
Bińczycka J. (2001): Korczakowska pedagogika emancypacyjna, w: Nowe konteksty (dla) edukacji alternatywnej XXI wieku, red. B. Śliwerski, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków
Bińczycka J. (2009): Spotkanie z Korczakiem, Olsztyńska Szkoła Wyższa im. J. Rusieckiego, Olsztyn
Bińczycka J. (2013): Dialog w wychowaniu, w: Rok Janusza Korczaka 2012. Nie ma dzieci — są ludzie, red. B. Smolińska-Theiss, Biuro Rzecznika Praw Dziecka, Warszawa
Cervinkowa H., Gołębniak B.D. (2013) (red.): Edukacyjne badania w działaniu, Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR, Warszawa
Dauzenroth E. (2012): Janusz Korczak. Życie dla dzieci, przeł. T. Semczuk, Wydawnictwo WAM: Księża Jezuici, Kraków
Godoń R. (2012): Między myśleniem a działaniem. O ewolucji anglosaskiej filozofii edukacji, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa
Gurycka A. (2002): Korczakowskie inspiracje…, Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR, Warszawa
Hejnicka-Bezwińska T. (2008): Pedagogika ogólna, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa
Kamińska A. (2011): Wrażliwość a podmiotowość. Teoria Emmanuela Levinasa i praktyka Janusza Korczaka, Instytut Wydawniczy „MAXIMUM”, Kraków
Kamińska A. (2013): Korczakowski dialog z dzieckiem — inspiracje filozoficzne, w: Rok Janusza Korczaka 2012. Nie ma dzieci — są ludzie, red. B. Smolińska-Theiss, Biuro Rzecznika Praw Dziecka, Warszawa
Korczak J. (1984): Pamiętnik, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań
Korczak J. (1993): Internat, w: J. Korczak, Dzieła, t. 7, Latona, Warszawa
Korczak J. (2002): Jak kochać dziecko. Prawo dziecka do szacunku, oprac. i posłowie B. Smolińska-Theiss, W. Theiss, Wydawnictwo Akademickie „Żak”, Warszawa
Korczak J. (2004): Jak kochać dziecko, red., posłowie i kalendarium W. Theiss, wyd. 5, Jacek Santorski & Co, Warszawa
Korczak J. (2017): Momenty wychowawcze, Biuro Rzecznika Praw Dziecka, Warszawa
Kron F.W. (2012): Pedagogika. Kluczowe zagadnienia. Pojęcia. Procesy. Modele, przeł. E. Cieślik, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Sopot
Lewin A. (1997): Takim Go zapamiętałem. Wspomnienia i refleksje o Januszu Korczaku, Oficyna Wydawnicza Latona, Warszawa
Lipman M., Sharp A.M, Oscanyan F.S. (1996): Filozofia w szkole, przeł. B. Elwich, A. Łagodzka, CODN, Warszawa
MacIntyre A. (1995): Krótka historia etyki. Historia filozofii moralności od czasów Homera do XX wieku, przeł. A. Chmielewski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
Marynowicz-Hetka E. (2009): Pedagogika społeczna. Podręcznik akademicki, t. 1, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
Męczkowska-Christiansen A. (2013), Dzieciństwo ku śmierci, w: Korczak na marginesach. Czytając „Pamiętnik” Starego Doktora, red. Z. Rudnicki, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań
Milerski B., Śliwerski B. (2000): Pedagogika. Leksykon PWN, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
Nowak M. (2008): Teorie i koncepcje wychowania, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa
Olczak-Ronikier J. (2011): Korczak. Próba biografii, Wydawnictwo W.A.B., Warszawa
Rudnicki Z. (2013) (red.): Korczak na marginesach. Czytając „Pamiętnik” Starego Doktora, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań
Smolińska-Theiss B. (2014): Korczakowskie narracje pedagogiczne, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków
Szczepska-Pustkowska M. (2013): Dziecko-filozof, dziecko-poeta. Korczakowskie inspiracje, w: Rok Janusza Korczaka 2012. Nie ma dzieci — są ludzie, red. B. Smolińska-Theiss, Biuro Rzecznika Praw Dziecka, Warszawa
Śliwerski B. (2003): Pedagogika Janusza Korczaka, w: Pedagogika. Podręcznik akademicki, red. Z. Kwieciński, B. Śliwerski, t. 1, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
Śliwerski B. (2009): Współczesna myśl pedagogiczna. Znaczenia, klasyfikacje, badania, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków
Tarnowski J. (1990), Janusz Korczak dzisiaj, Wydawnictwo ATK, Warszawa
Theiss W. (2012): „Dziecko to człowiek”. Pedagogiczne dziedzictwo Janusza Korczaka, „Pedagogika Społeczna” nr 4/2012
Urbaniak-Zając D. (2002): O stosowaniu teorii pedagogicznej w praktyce edukacyjnej, w: Granice autonomii teorii i praktyki edukacyjnej, red. J. Piekarski, E. Cyrańska, D. Urbaniak-Zając, t. 1, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Humanistyczno-Ekonomicznej w Łodzi, Łódź
Wróbel A. (2013): O tragiczności ludzkiej egzystencji. Wokół pewnego stereotypu, w: Korczak na marginesach. Czytając „Pamiętnik” Starego Doktora, red. Z. Rudnicki, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań
Myśl i działalność Janusza Korczaka. Pedagogika czy pedagogia? Idee. Myśli. Pytania
Niniejszy tekst stanowi efekt analizy myśli i praktyki pedagogicznej Janusza Korczaka. Idee i działania Starego Doktora osadziłam w przestrzeni współczesnej myśli pedagogicznej, dzięki czemu wskazałam wybrane inspiracje, ważne dla myślenia o wychowaniu, dla praktyki badawczej oraz dla projektowania i realizowania działalności pedagogicznej. Do najważniejszych zaliczyłam: antropologiczno-aksjologiczne podstawy działalności pedagogicznej, w tym antropologię dziecka czy też, szerzej, filozofię dziecka i dzieciństwa; dzieciństwo jako trwały element człowieczeństwa i etap/stan wyjątkowej wrażliwości; urzeczywistnianie etyki przez czyn oraz stawianie wciąż aktualnych pytań o interpretację i sens działalności pedagogicznej.
Słowa kluczowe: Henryk Goldszmit, Janusz Korczak, koncepcja wychowania Janusza Korczaka, pedagogia Janusza Korczaka, Stary Doktor
The thought and activity of Janusz Korczak. Pedagogics or pedagogy? Ideas. Thoughts. Questions
This text is a result of the analysis of pedagogical thought and practice of Janusz Korczak. The ideas and activities of the Old Doctor have been set in the space of contemporary pedagogical thought, thanks to which I indicated the selected inspirations, important for thinking about upbringing, for research practice and for designing and implementing pedagogical activity. The most important ones included: anthropological and axiological foundations of pedagogical activity, including the child’s anthropology, or, more broadly, the philosophy of a child and childhood; childhood as a permanent element of humanity and the stage/state of exceptional sensitivity; making ethics a reality and asking questions that are still valid for the interpretation and meaning of pedagogical activity.
Keywords: Henryk Goldszmit, Janusz Korczak, the upbringing concept of Janusz Korczak, Janusz Korczak pedagogy, the Old Doctor
Alina Wróbel, Uniwersytet Łódzki, „Ruch Pedagogiczny” nr 1/2018