Lekcja regionalizmu na żywo — propozycja dla szkolnej edukacji

Twórcza inicjatywa w edukacji regionalnej

Celem działań edukacyjnych jest kształtowanie jednostki o zintegrowanej osobowości i szerokich kompetencjach społeczno-cywilizacyjnych. Szczególną rolę w tym procesie odgrywa edukacja regionalna. Zdaniem Jerzego Nikitorowicza, edukacja regionalna „wyposaża w wiedzę, zapoznaje, uwrażliwia, wspiera, wzmacnia i chroni świat wartości rdzennych, wdraża do podejmowania celowych działań na rzecz kształtowania świadomych postaw umiłowania, świadomej więzi z «ojczyzną prywatną», ze światem pierwotnego zakorzenienia” (Nikitorowicz, 2002, s. 28). Kształtuje zatem umiejętności współżycia w „małej ojczyźnie”, służebnego zaangażowania w nią, daje poczucie bezpieczeństwa i dumy grupowej (tamże, s. 28). Jest więc — zdaniem autora — pierwszym etapem edukacji międzykulturowej. Edukacja regionalna rozpoczyna „proces niekończącego się dialogu edukacyjnego, wzmacniając siły jednostki, dzięki poznaniu i zrozumieniu przez nią własnej osoby i najbliższej kultury. Efektem tego jest dostrzeganie inności, wypracowanie odmiennych punktów widzenia oraz poszukiwanie sposobów wzajemnego zrozumienia i współpracy” (tamże, s. 28). Edukacja regionalna, bez względu na okres historyczny, „była i jest — w różnych formach — stałym elementem w kształtowaniu (się) tożsamości indywidualnej i społecznej ludzi” (Lewowicki, 2008, s. 19). Kazimierz Kossak-Główczewski podkreśla, że edukacja regionalna wywodzi się z myślenia emancypacyjnego i hermeneutycznego, gdyż posiada sens ogólnoludzki. Istotą edukacji regionalnej jest „powrót do źródeł życia każdego człowieka, do źródeł jego etyki i języka, a więc do źródeł kultury domowej, lokalnej i regionalnej, narodowej, ogólnoludzkiej” (Kossak-Główczewski, 1996, s. 115). Zdaniem autora — w praktyce edukacja regionalna może przyjąć postać emancypacyjno-krytyczną lub adaptacyjną. W pierwszym przypadku eksponowaną wartością jest człowiek i mała grupa społeczna oraz ich rola w świecie. W drugim — kładzie się nacisk na nasycenie programów nauczania treściami związanymi z regionem, jednak tak realizowaną edukację autor określa mianem regionalizacji nauczania (tamże, s. 110, 114-115), która w efekcie prowadzi do zamknięcia człowieka w regionalnych fundamentalizmach.

Realizacja zadań edukacji regionalnej, zgodnie z przyjętą filozofią edukacji krytyczno-kreatywnej (Lewowicki, 2007, s. 113), wymaga od nauczycieli, obok kompetencji autokreacyjnych¹ (Dudzikowa, 1994, s. 205-212), przede wszystkim poczucia odpowiedzialności (Lewowicki, 2007, s. 125). Twórcza aktywność w pracy pedagogicznej, której towarzyszy odpowiedzialność, służy nie tyle samorealizacji nauczyciela, co przede wszystkim rozwojowi jej odbiorców — uczniów, wychodząc naprzeciw oczekiwaniom rodziców i całego społeczeństwa (tamże, s. 125-130). Zdaniem Marii Dudzikowej, kompetencje autokreacyjne nauczyciela mają charakter podmiotowy i dynamiczny. W związku z tym nie można ich raz na zawsze „wykształcić i utrwalić”, lecz należy nieustannie je rozwijać i doskonalić. Nabywanie kompetencji autokreacyjnych uwarunkowane jest indywidualną aktywnością zawodową nauczyciela w sprzyjających ku temu okolicznościach, w warunkach emancypacji (Dudzikowa, 1994, s. 209—210). Zdaniem autorki, każdy proces autokreacji tworzą cztery fazy: poznawczo-oceniająca, konceptualizacyjna, realizacyjna i sprawdzająco-oceniająca, wymagające innych kompetencji autokreacyjnych (tamże, s. 206-208).

Osiągnięcie tak rozumianej samodzielności w twórczej pracy pedagogicznej jest niewątpliwie procesem długotrwałym i — jak można przypuszczać — udaje się tylko niewielu nauczycielom.

Niniejszy tekst przedstawia przykład nauczycielskiej odpowiedzialności, działań twórczych i emancypacyjnych w zakresie edukacji regionalnej.

Żorskie Centrum Regionalne — geneza, cele, program

Omawiając zagadnienia związane z edukacją regionalną, należy zwrócić uwagę na kontekst uwarunkowań określający specyfikę prezentowanych miejscowości i środowisk. Aby zrozumieć zachodzące w Żorach zjawiska i procesy, niezbędne jest przybliżenie charakteru i historii tego miasta.

Żory to miasto na prawach powiatu, położone na Górnym Śląsku, w południowej części województwa śląskiego. Należy do najstarszych miast na Śląsku, jego początki sięgają pierwszej połowy XIII wieku. Przez setki lat Żory były małym miasteczkiem (jeszcze w latach 60. ubiegłego stulecia liczyły około 7 tys. mieszkańców). Żory, tak jak większość miast Rybnickiego Okręgu Węglowego, zawdzięczają swój rozwój przemysłowi wydobywczemu lat 70. i 80. XX wieku. Do miast przybyła ludność napływowa z różnych regionów kraju. Nastąpił intensywny przyrost demograficzny² oraz budowa osiedli w technologii „wielkiej płyty”. Miasto rozrosło się do kilkudziesięciotysięcznej aglomeracji. Po 1989 roku górnictwo zostało objęte restrukturyzacją, co wpłynęło na gwałtowny wzrost bezrobocia w Żorach. W ramach walki z tym zjawiskiem utworzono żorsko-jastrzębską podstrefę Katowickiej Specjalnej Sfery Ekonomicznej oraz Żorski Park Przemysłowy, a miasto zmieniło charakter z przemysłowego na handlowo-usługowy. Obecnie sytuacja na rynku pracy znacznie się poprawiła, stale zmniejsza się liczba bezrobotnych³ (Kieczka, Utrata, 2008, s. 102).

Żory dysponują bogatą ofertą edukacyjną na każdym etapie nauczania — od przedszkola po wydziały zamiejscowe uczelni wyższych. W mieście znajduje się 13 publicznych przedszkoli i 13 szkół podstawowych, 9 szkół gimnazjalnych (w tym jedna społeczna i jedna specjalna), licea ogólnokształcące (4 publiczne i jedno społeczne), szkoły muzyczne I i II stopnia oraz liczne placówki oświatowo-kulturalne oraz rekreacyjno-sportowe⁴. W mieście między innymi działa żorskie bractwo rycerskie pod nazwą „Wolna Kampania Niezdobytego Grodu” oraz Zespół Pieśni i Tańca Ludowego „Żory”. Wyjątkowość miasta, do którego przybyli ludzie z różnych środowisk i tu wychowują swoje dzieci, stara się przybliżyć działające od 1967 roku Towarzystwo Miłośników Miasta Żory. Stowarzyszenie to, oprócz popularyzowania historii miasta, działań związanych z ochroną miejscowych zabytków, pomników i pamiątek, podejmuje również inicjatywy służące integracji zróżnicowanej społeczności. Obecnie do placówek prowadzących w mieście działania na rzecz edukacji regionalnej dołączyło Żorskie Centrum Regionalne. Warto dodać, że społeczność Żor tworzą także różne wspólnoty religijne, obok dwunastu parafii rzymskokatolickich, należy wymienić parafię ewangelicko-augsburską, Kościół Adwentystów, Kościół Zielonoświątkowy, Kościół Wolnych Chrześcijan, Kościół Chrześcijan Dnia Sobotniego⁵.

W roku szkolnym 1999/2000⁶ wraz z reformą oświaty nastąpiło uprawomocnienie szkolnej edukacji regionalnej. W 2000 roku grono żorskich nauczycieli⁷, rozumiejąc wartość i ważność szkolnej edukacji regionalnej, opracowało program autorski nauczania edukacji regionalnej przeznaczony dla uczniów klas I-VI żorskich szkół podstawowych. Program ten został wpisany na listę programów ministerialnych i jest realizowany w wielu śląskich placówkach oświatowych (DKOS-4014-43/02)⁸. Jednocześnie uświadomiło to jego autorom, że wdrażanie treści z zakresu edukacji regionalnej (w środowisku wielokulturowym przez nauczycieli o różnorodnej tożsamości regionalnej) wymaga wsparcia nie tylko metodycznego, ale także merytorycznego. Na lukę między nowymi zadaniami wynikającymi z podstawy programowej a przygotowaniem nauczycieli do ich realizacji zwróciła uwagę doradca metodyczny i wieloletni nauczyciel edukacji wczesnoszkolnej — mgr Jadwiga Tabor. Aby sprostać wdrażaniu założeń reformy i pomóc nauczycielom w realizacji zadań edukacji regionalnej za pomocą metod aktywizujących, Tabor wysunęła inicjatywę stworzenia centrum szkoleniowego dla nauczycieli i uczniów. Opracowała roczny projekt edukacyjny „Regionalizm na żywo”, który został przyjęty przez Wydział Edukacji i Kultury Urzędu Miasta w Żorach. Dzięki jej zaangażowaniu oraz wsparciu chętnych do współpracy nauczycieli⁹, 13 marca 2000 roku powołano Żorskie Centrum Regionalne z siedzibą w Osinach.

Żorskie Centrum Regionalne działa pod patronatem Wydziału Edukacji i Kultury Urzędu Miasta w Żorach, Samorządowego Zespołu Placówek Oświatowych w Żorach-Osinach oraz Miejskiego Ośrodka Kultury. Głównym celem działalności Żorskiego Centrum Regionalnego jest rozbudzanie patriotyzmu lokalnego wśród dzieci i młodzieży, a także nauczycieli i rodziców poprzez kontakt z folklorem, gwarą i historią regionu. Jak podkreśla założycielka i koordynator działań Centrum, „patriotyzm lokalny — więzi emocjonalne z najbliższym otaczającym światem ukształtowane w dzieciństwie, stanowią podstawę budowania tożsamości każdego człowieka”, a także rdzeń uczuć patriotycznych prowadzących od „Małej” do „Wielkiej Ojczyzny”.

W Żorskim Centrum Regionalnym organizowane są różnorodne szkolenia dla nauczycieli oraz zajęcia dla uczniów i dzieci w wieku przedszkolnym. Organizatorzy ciągle poszerzają swoją ofertę edukacyjną i zakres swojej działalności o nowe inicjatywy, włączając do współpracy społeczność lokalną. Działalność Żorskiego Centrum Regionalnego obejmuje¹⁰:

— prowadzenie zajęć warsztatowych z zakresu obrzędowości i folkloru śląskiego dla dzieci przedszkolnych i szkolnych z terenu miasta i województwa śląskiego;

— organizację warsztatów, seminariów i konferencji naukowych dla nauczycieli o tematyce dziedzictwa kulturowego i regionalizmu;

— organizowanie biesiad propagujących zwyczaje i obrzędy regionalne i narodowe;

— wydawanie publikacji poświęconych kulturze ludowej — regionalnej i narodowej;

— organizowanie konkursów, wystaw, konferencji i warsztatów dotyczących znajomości regionu i wiedzy o mieście;

— zbieranie i gromadzenie materiałów, narzędzi, sprzętu z zakresu regionalizmu;

— publikowanie treści z zakresu regionalizmu dostępnego dla dzieci i nauczycieli;

— wydawanie pozycji książkowych zawierających informacje o regionie, jego tradycjach i legendach.

Wśród celów, jakie stawia sobie Żorskie Centrum Regionalne, należy wymienić: promocję miasta — poprzez informację i upowszechnianie materialnej i niematerialnej infrastruktury kulturalnej Żor — zwłaszcza wśród młodych mieszkańców miasta, ich rodziców oraz mieszkańców całego regionu śląskiego; integrację społeczną i kulturalną mieszkańców, zaszczepianie patriotyzmu lokalnego i tożsamości lokalnej; rozwijanie postaw patriotycznych związanych z tożsamością regionalną, odpowiedzialności za dziedzictwo kulturowe miasta poprzez edukację i czynne uczestnictwo w życiu miasta; pogłębienie emocjonalnego stosunku do tradycji i kultury śląskiej, poznanie zwyczajów i tradycji z najbliższego regionu; budzenie potrzeby kultywowania zwyczajów ludowych w swoich domach.

Ponadto Centrum cyklicznie organizuje konkursy dla dzieci przedszkolnych oraz uczniów szkół podstawowych i gimnazjalnych, zachęcając w ten sposób młode pokolenie do poznawania małej Ojczyzny. Popularnością w środowisku cieszą się coroczne konkursy plastyczne, literackie, festiwale pieśni i piosenek śląskich oraz konkurs mowy śląskiej¹¹.

Równolegle do działań skierowanych do dzieci i młodzieży Centrum organizuje konferencje i lekcje otwarte dla doradców metodycznych, wizytatorów i nauczycieli wszystkich szczebli edukacji z całego województwa. Od siedmiu lat Żorskie Centrum Regionalne jest organizatorem Śląskich Konferencji Naukowych pt. „Ochrona historycznego dziedzictwa kulturowego”, w których biorą udział specjaliści różnych dziedzin — historycy, etnolodzy, kulturoznawcy, pedagodzy, językoznawcy, a także zainteresowani tematyką regionalizmu nauczyciele. Uczestnicy konferencji mają możliwość udziału w proponowanych przez organizatorów warsztatach o różnorodnym profilu. Wszystkie materiały pokonferencyjne są udostępniane w formie publikacji książkowych¹².

Niewątpliwie najbardziej innowacyjnym działaniem Żorskiego Centrum Regionalnego jest realizacja projektu pod hasłem „lekcje regionalizmu na żywo” prowadzonego zgodnie z programem autorskim pt. Jestem spadkobiercą i twórcą dziedzictwa kulturowego nr DKOS-4014-43/02 zatwierdzonego przez MENiS¹³.

Lekcja regionalizmu na żywo

„Lekcja regionalizmu na żywo” — w terenie, to forma działań edukacyjnych w Żorskim Centrum Regionalnym, w trakcie których uczestnicy poznają tradycje, kulturę i obyczajowość Śląska. Zajęcia prowadzone są za pomocą metod aktywizujących w specjalnie zaaranżowanym miejscu (tzw. żywe muzeum regionalizmu), gdzie dzieci poznają historię, obrzędy i zwyczaje regionu, uczą się tańców i piosenek. Tematyka zajęć zmienia się w zależności od pory roku, koncentrując się na następujących ośrodkach tematycznych: jesienią — Od ziarenka do bochenka, Kiszona kapusta w spiżarni babci; zimą — Od paprotki do węgielka, Wigilijne spotkanie przy stole, Karnawałowe zapusty, Darcie pierza gęsiego i kaczego; wiosną — Pisanki, pisanki, jaja malowane, Powitanie wiosny z Marzanną, Legendy śląskie, W gospodarstwie domowym.

Dwugodzinne zajęcia składają się z dwóch części. W pierwszej dzieci poznają obrzęd, aktywnie uczestnicząc w nim, np. młócą zboże, pieką ciasteczka, kiszą kapustę. Druga część ma charakter plastyczny — dzieci wykonują pracę plastyczną — rekwizyt związany z poznawaną tematyką, np. plotą koszyczki. Jest to swoiste uczenie się przez przeżywanie. W przerwie między zajęciami podawany jest poczęstunek, również nawiązujący do danej pory roku lub obrzędu. W czasie lekcji dzieci mają żywy kontakt z gwarą śląską, pieśniami i tańcami regionu oraz możliwość ich nauki, dzięki współpracy z członkami Ludowego Zespołu Pieśni i Tańca „Osiny”.

Organizatorzy dbają o to, aby treści i metody zajęć dostosowane były do odbiorców — dzieci przedszkolnych i młodzieży szkolnej (w tym przedszkoli z oddziałami integracyjnymi i uczniów szkół specjalnych). Oferta lekcji jest ciągle uzupełniana i wzbogacana przez J. Tabor, a zajęcia dla dzieci przedszkolnych modyfikuje Urszula Niechoj — doradca metodyczny wychowania przedszkolnego.

Przekazywane i przeżywane w trakcie zajęć treści nie tylko uczą młodych uczestników szacunku do tradycji, umiejętności dostrzegania piękna w rzeczach prostych, ale przede wszystkim — podkreśla Tabor — uwrażliwiają na wartości ponadczasowe związane z kulturą regionu. Ponadto aktywna forma zajęć uzupełnia wiedzę teoretyczną zdobytą na innych lekcjach, a także wyrównuje szanse uczniów w zakresie kompetencji regionalnych oraz wiedzy o regionie i swoim mieście. Dla nauczycieli zajęcia mają cenną wartość merytoryczną, a także są bogatym źródłem inspiracji w ich codziennej pracy. Oto przykładowa oferta lekcji w poszczególnych miesiącach:

W lutym:

— dzieci przedszkolne: W jaśku pióra?;

— uczniowie z klas I-III: Szkubaczki;

— uczniowie z klas IV-VI: Kompletowanie wiana.

W czerwcu:

— dzieci przedszkolne: Od raniusia do wieczora, Powitanie lata;

— uczniowie z klas I-III: W gospodarstwie domowym, Noc świętojańska;

— uczniowie z klas IV-VI: Narzędzia i sprzęty z dawnych czasów, Słowiański Dzień Zakochanych.

We wrześniu:

— dzieci przedszkolne: Żniwa w polu i w ogródku;

— uczniowie z klas I-III: Od ziarenka do bochenka;

— uczniowie z klas IV-VI: Potocz się, wioneczku, ty żniwny nasz kwiecie.

W październiku:

— dzieci przedszkolne: Kiszenie kapusty;

— uczniowie z klas I-III: Co nam jesień w darze niesie?;

— uczniowie z klas IV-VI: Jesienne zbiory.

Organizatorami prezentowanej działalności są nauczyciele skupieni w Żorskim Centrum Regionalnym wchodzącym w skład Żorskiego Stowarzyszenia Edukacyjno-Kulturalnego, Ośrodek Szkolenia i Doskonalenia Kadr w Żorach oraz członkowie Zespołu Pieśni i Tańca „Osiny”. Centrum także współpracuje z Towarzystwem Miłośników Miasta Żory i korzysta z jego doświadczeń. Środki finansowe na działanie Żorskiego Centrum Regionalnego zapewnia Urząd Miasta Żory, praca nauczycieli w charakterze wolontariatu oraz sponsorzy. W działalność Centrum zaangażowane są różne organizacje pozarządowe, w tym Stowarzyszenie Inicjatyw Lokalnych — Progres, Żorska Izba Gospodarcza (sponsor), Stowarzyszenie Pomocy Dzieciom w Żorach (sponsor) oraz piekarnia „Rehlis” (sponsor), która dostarcza chleb dla uczestników lekcji. W pierwszych latach działalności placówki uczestnikami zajęć były dzieci przedszkolne i uczniowie szkół podstawowych z Żor i okolicznych miejscowości. Ze względu na niepowtarzalny i innowacyjny charakter lekcji zainteresowanie nimi zaczęło wzrastać, wykraczając nie tylko poza miasto i jego okolice, ale całe województwo śląskie. Obecnie lekcje odbywają się cztery razy w tygodniu w trzech grupach po 50 uczestników — łącznie uczestniczy w nich około 600 osób tygodniowo, a miesięcznie około 2400¹⁴.

Tę imponującą liczbę możemy jeszcze pomnożyć przez 10 miesięcy w roku i 12 lat działalności ośrodka¹⁵. Do Centrum przyjeżdżają dzieci z wielu miast Śląska: z Rybnika, Jastrzębia-Zdroju, Wodzisławia Śląskiego, a w miarę rozwoju ośrodka z Czerwionki-Leszczyn, Mikołowa, Pawłowic Śląskich, Pszczyny, Katowic, Gliwic, Tychów, Rudy Śląskiej, Tarnowskich Gór, Raciborza, Gorzyc, Gorzyczek i in. Na zajęciach w Żorskim Centrum Regionalnym gościli również uczniowie przyjeżdżający do Polski w ramach programu Comenius — Włosi, Niemcy, Czechy Ukraińcy, Białorusini, Węgrzy, Chorwaci, Turcy, Grecy, Hiszpanie i Francuzi.

Zespół pedagogów Żorskiego Centrum Regionalnego stale poszukuje nowych sposobów, by ciekawie i twórczo przybliżać młodemu pokoleniu dziedzictwo kulturowe regionu. Atrakcyjną formą, docierającą do uczniów, jest redagowane przez J. Tabor i jej zespół współpracowników czasopismo dla dzieci „Bajtel”¹⁶. Miesięcznik zawiera informacje związane z regionem w formie zagadek, krzyżówek, rebusów, legend i opowiadań. Prezentowane w czasopiśmie elementy gwary śląskiej umożliwiają jej poznawania oraz kształtują postawę tolerancji wobec „innego” sposobu mówienia. Z kolei dla nauczycieli redagowany jest kwartalnik edukacyjny „Kaganek”¹⁷. W czasopiśmie tym nauczyciele mogą dzielić się swoją wiedzą i doświadczeniem, publikować materiały na temat edukacji regionalnej oraz pracy z dzieckiem w młodszym wieku szkolnym. Kwartalnik pełni funkcje informatora o organizowanych w regionie imprezach i uroczystościach, zawiera nowości metodyczne i dydaktyczne oraz recenzje ciekawych publikacji.

Zaprezentowany obszar edukacji regionalnej postrzegany jest jako bardzo ważny w środowisku nauczycieli, którzy czują obowiązek przekazania młodemu pokoleniu uniwersalnych wartości i ponadczasowych treści. Ich lokalne działania niewątpliwie służą kształtowaniu kompetencji globalnych uczniów — umiejętności niezbędnych do międzynarodowego i międzyludzkiego dialogu. Zdaniem J. Tabor, podejmowane działania wynikają z potrzeby wychowywania młodzieży twórczej, uczestniczącej w życiu kulturalnym i społecznym, dbającej o swoje korzenie, a jednocześnie nastawionej na zrozumienie ludzi o odmiennej kulturze i wyznaniu. Świadomość samego siebie, osadzenie w kulturze, postawa otwarta — to niezbędne kompetencje do życia i działania we współczesnym świecie.

Należy też podkreślić, że opisany wycinek twórczej pracy pedagogicznej może być antidotum na coraz częściej występujące w środowiskach pedagogicznych zjawisko wypalenia zawodowego, a nawet przedzawodowego. J. Tabor nieustannie pisze nowe projekty, szuka ciekawych i twórczych form przekazu, a przede wszystkim stymuluje rozwój zawodowy nauczycieli, zapraszając ich do współpracy. Ogromną jej zasługą jest integracja całego środowiska, włącza do aktywności całą społeczność lokalną, w różnym charakterze — znawców gwary, muzyków-amatorów, tancerzy, sponsorów, naukowców, a w organizowane dla uczniów konkursy angażują się całe rodziny. Innowacyjne i ważne dla edukacji działania J. Tabor budzą zainteresowanie i poparcie władz lokalnych i wojewódzkich. Dlatego też wszystkie przygotowywane pod jej kierunkiem projekty są współfinansowane przez Urząd Miasta Żory bądź Urząd Marszałkowski Województwa Śląskiego oraz dokumentowane w postaci publikacji¹⁸. J. Tabor nie brakuje twórczej inwencji — jak sama przyznaje: „ciągle pojawiają się nowe idee i pomysły do zrealizowania”. Praca twórca jest bowiem niekończącym się procesem, nieustannie wzbogacającym kompetencje autokreacyjne nauczyciela.

Przypisy

¹ Na kompetencje autokreacyjne jako kluczowe w rozwoju aktywności zawodowej zwraca uwagę Maria Dudzikowa.

² Liczba ludności w roku 1970 wynosiła 8875, a już w 1975 — 23 231. Największą populację Żory odnotowały w 1994 roku — 67 107 mieszkańców. Według danych z 31 marca 2011 roku miasto miało 62 094 mieszkańców.

³ W grudniu 2004 roku stopa bezrobocia wynosiła 23,3 proc., w roku 2006 — 15,3 proc., a w 2008 — 7,4 proc.

⁴ http://pl.wikipedia.org/wiki/Zory (27.08.2012).

⁵ http://pl.wikipedia.org/wiki/Zory#Wsp.C3.B3lnoty_religijne (27.08.2012).

⁶ Treści regionalne oraz tematy związane z edukacją europejską zostały ujęte w podstawie programowej w formie ścieżek międzyprzedmiotowych. W szkole podstawowej na drugim etapie nauczania (w klasach IV-VI) oraz w gimnazjum wprowadzona została edukacja regionalna — dziedzictwo kulturowe w regionie.

⁷ Zespół nauczycieli w składzie: Jadwiga Tabor, Leokadia Buchman, Maria Hanslik i Mirosława Bieg.

⁸ Program ten zgodny z dokumentem MEN Dziedzictwo kulturowe w regionie, ustawą o systemie oświaty i podstawą programową kształcenia ogólnego dla szkół podstawowych, został zatwierdzony przez Ministerstwo w 2001 roku.

⁹ W organizację otwarcia Żorskiego Centrum Regionalnego włączyły się Renata Śniegoń — nauczycielka Samorządowego Zespołu Placówek Oświatowych w Żorach-Osinach oraz Jolanta Polok — dyrektor Samorządowego Zespołu Placówek Oświatowych w Żorach-Osinach. W działalności Centrum, prowadząc zajęcia i dokumentację, uczestniczyły również nauczycielki: Alina Olszynka, Beata Tokarz, Leokadia Buchman, Maria Hanslik, Mirosława Bieg, Beata Śleziona, Halina Pawlas i Helena Glos. Obecny skład kadry nauczycielskiej tworzą: Leokadia Buchman, Urszula Wróbel, Urszula Niechoj i Jadwiga Tabor.

¹⁰ http://www.zcr.zory.pl/opis-dzialalnosci-zcr.html (27.08.2012).

¹¹ Bogata oferta oraz warunki konkursów można znaleźć na stronie: http://www.zcr.zory.pl/konkursy.html.

¹² Tytuły serii pokonferencyjnej Śląskiej Konferencji Naukowej: Co warto chronić i o czym warto pamiętać, Żory 2007, Drukarnia Oldprint Żory, Urząd Marszałkowski Województwa Śląskiego; Śląsk a międzypokoleniowy przekaz tradycji, Żory 2008, Drukarnia Oldprint Żory, Urząd Marszałkowski Województwa Śląskiego; Obraz tradycyjnej rodziny śląskiej w świadomości współczesnego mieszkańca regionu śląskiego, Żory 2009, Drukarnia Oldprint Żory, Urząd Marszałkowski Województwa Śląskiego; Językowy obraz kultury Śląska — kontynuacja tradycji Wojciecha Korfantego, Żory 2010, Drukarnia Oldprint Żory, Urząd Marszałkowski Województwa Śląskiego. Stały zespół redakcyjny wymienionych publikacji tworzą: J. Tabor, U. Niechoj, M. Kieloch, L. Buchman, a także M. Bieg i A. Pindur.

¹³ Projekt został napisany przez Jadwigę Tabor, Leokadię Buchman, Mirosławę Bieg, Marię Hanslik.

¹⁴ Początkowo lekcje odbywały się dwa, a później trzy razy w tygodniu w dwóch grupach, jednak zapotrzebowanie na nie stale rośnie. Żorskie Centrum Regionalne prowadzi zapisy chętnych szkół z wyprzedzeniem dwóch lat.

¹⁵ W pierwszych latach działalności średnio w ciągu roku Żorskie Centrum Regionalne odwiedzało 2000 dzieci. Statystyki w dokumentacji placówki podają, że średnio w ciągu 10 lat Żorskie Centrum Regionalne odwiedziło 96 tys. dzieci.

¹⁶ Miesięcznik współfinansowany przez Urząd Marszałkowski Województwa Śląskiego. Zespół redakcyjny tworzą: J. Tabor, U. Niechoj, R. Martis, L. Buchman, M. Zygmund-Spandel. Wydawany jest (początkowo jako kwartalnik) od 2000 roku.

¹⁷ Zespół redakcyjny „Kaganka”: J. Tabor, U. Niechoj, K. Mucha.

¹⁸ Przykładowe pozycje książkowe: Zachować mowę naszych ojców, red. J. Tabor, U. Niechoj, Żory 2011, Drukarnia Oldprint Żory, Urząd Marszałkowski Województwa Śląskiego; Żory piórem i pędzlem, t. 1-4, Centrum Regionalne w Osinach, Drukarnia Oldprint Żory; Śląskie zwyczaje i obrzędy ludowe, red. J. Tabor, U. Niechoj, L. Buchman, U. Wróbel, Żory 2010, Żorskie Stowarzyszenie Edukacyjno-Kulturalne, Drukarnia Oldprint Żory; Historia Żor słowem pisana i przez dzieci ilustrowana, red. J. Tabor, U. Niechoj, G. Granek, Żory 2011, Żorskie Stowarzyszenie Edukacyjno-Kulturalne, Drukarnia Oldprint Żory; scenariusze zabaw i tańców Górnego Śląska w 3 tomach; cyklicznie wydawany Kalendarz żorski oraz liczne materiały metodyczne, np. Z Żorkiem w plecaku. Szlakami zabytków i osobliwości przyrodniczych Żor, red. J. Tabor, Żory 2008, Drukarnia Oldprint Żory, a także płyta CD pt. Legendy, podania i opowieści śląskie. Dorobek wydawniczy można znaleźć na stronie: http://www.zcr.zory.pl/publikacje.html (29.08.2012).

Literatura

Dudzikowa M. (1994): Kompetencje autokreacyjne — czy i jak są możliwe do nabycia w toku studiów pedagogicznych, w: Ewolucja tożsamości pedagogiki, red. H. Kwiatkowska PTP, Warszawa

Kieczka B., Utrata G. (2008): Moja „mała ojczyzna”. Dzieje Żor, Drukarnia Oldprint, Żory

Kossak-Główczewski K. (1996): Edukacja regionalna a regionalizacja nauczania jako odmiany racjonalności (pytanie o szansę dekolonizacji poprzez edukację), w: Społeczności pogranicza. Wielokulturowość. Edukacja, red. T. Lewowicki, B. Grabowska, UŚ Filia w Cieszynie, WSP ZNP w Warszawie, Cieszyn-Warszawa

Lewowicki T. (2007): Problemy kształcenia i pracy nauczycieli, ITE PIB, Warszawa-Radom

Lewowicki T. (2008): O podstawowych warunkach pomyślnej pracy nauczycieli w sytuacji wielokulturowości, w: Praca nauczyciela w warunkach wielokulturowości — studia i doświadczenia z pogranicza polsko-czeskiego, red. T. Lewowicki, E. Ogrodzka-Mazur, A. Szczurek-Boruta Wydział Etnologii i Nauk o Edukacji UŚ, WSP ZNP w Warszawie, Wyd. Adam Marszałek, Cieszyn-Warszawa-Toruń

Nikitorowicz J. (2005): Kreowanie tożsamości człowieka. Wyzwania edukacji międzykulturowej, GWP, Gdańsk

Lekcja regionalizmu na żywo — propozycja dla szkolnej edukacji

W roku szkolnym 1999/2000 wraz z reformą oświaty nastąpiło uprawomocnienie szkolnej edukacji regionalnej. Fakt ten uświadomił nauczycielom, zwłaszcza w środowiskach wielokulturowych, że wdrażanie treści z zakresu edukacji regionalnej wymaga wsparcia nie tyle metodycznego, co przede wszystkim merytorycznego. Grono żorskich nauczycieli, rozumiejąc wartość i ważność szkolnej edukacji regionalnej, wysunęło inicjatywę stworzenia ośrodka szkoleniowego dla nauczycieli i uczniów — Żorskiego Centrum Regionalnego. Najbardziej innowacyjnym działaniem Centrum jest realizacja projektu pod hasłem „lekcje regionalizmu na żywo”, prowadzonego według autorskiego programu pt. Jestem spadkobiercą i twórcą dziedzictwa kulturowego. Zaprezentowany tekst przedstawia przykład nauczycielskiej odpowiedzialności i twórczej pracy pedagogicznej w zakresie edukacji regionalnej.

Słowa kluczowe: edukacja szkolna, regionalizm, edukacja międzykulturowa

A lesson of regionalism live — a suggestion for school education

Regional education came into force in the school year 1999/2000 along with the school system reform. This made teachers, especially in multicultural environments, aware that introducing regional education contents requires not only methodological but also — and first of all — factual support. Conscious of the value and significance of regional education at school, a group of teachers from Żory put forward an initiative to establish a training centre for teachers and learners — the Żory Regional Centre. Its most innovative activity is the implementation of the project “regionalism lessons live”, which follows the author program I am an heir and a creator of cultural heritage. This text presents an example of teacher responsibility and creative pedagogical work in the field of regional education.

Keywords: school education, regionalism, intercultural education

Gabriela Piechaczek-Ogierman, Uniwersytet Śląski, „Ruch Pedagogiczny” nr 4/2012