Wszystko, co znamy, to rzeczywistość, którą
sami konstruujemy. Ta rzeczywistość przybiera
postać opowieści. (…) dlatego musimy
rozumieć nasze związki jako narracje,
a nie logiczne systemy…
Robert Sternberg, Miłość jest opowieścią
Znany powszechnie we współczesnej psychologii jako twórca triangulacyjnej teorii miłości (charakteryzującej wzajemne skomplikowane związki międzyludzkie w terminach zależności pomiędzy trzema komponentami: intymnością, namiętnością oraz zaangażowaniem) amerykański profesor psychologii Robert Sternberg1 zmodyfikował po latach intensywnych poszukiwań naukowych swoje rozumienie praw psychologicznych leżących u podłoża związków miłosnych. Główną konstatacją prowadzonych przez wiele lat przez Sternberga oraz jego współpracowników badań stało się twierdzenie, iż konwencjonalne terapie zmierzające do poprawy związków nie sprawdzają się, jeśli koncentrują się na efektach istnienia tzw. „opowieści o miłości”, zamiast na nich samych: narracyjnych strategiach organizowania doświadczenia indywidualnego przypominających w swej strukturze i dynamice opowiadane, spisywane, filmowane fabularne historie zogniskowane wokół tematu miłości. Zgłębianie narracyjnych prawidłowości wpływających w istotny sposób na typ i jakość indywidualnego przeżywania jednego z podstawowych wątków ludzkiego życia, jakim jest miłość, nie wyczerpuje, rzecz jasna, możliwości wyjaśniania i interpretowania jej istoty, rzuca jednak na nią nowe światło, przyczyniając się tym samym w znaczący sposób do jej głębszego rozumienia. Warto rozważyć możliwości ich aplikacji praktycznych nie tylko w odniesieniu do terapii, ale również do psychoprofilaktycznych strategii wspomagania rozwoju.
Klasyczne teorie i badania miłości
Rozważania na temat bliskich związków interpersonalnych: przyjaźni i miłości stanowią „od zawsze” jeden z kluczowych tematów podejmowanych w filozofii oraz literaturze pięknej. Prawdopodobnie pierwsze badania o charakterze naukowym prowadzone na terenie psychologii dotyczyły cech istotnych przy wyborze przyjaciela2. Z kolei temat związków romantycznych analizowany był początkowo w warunkach laboratoryjnych (co w niewielkim stopniu przypominało rzeczywiste związki i ich problemy), a badacze koncentrowali się przede wszystkim na zagadnieniu powstawania pierwszego wrażenia oraz czynnikach warunkujących atrakcyjność interpersonalną.
Przełom w badaniach nastąpił w latach osiemdziesiątych ubiegłego stulecia, kiedy to nadszedł czas analizy rzeczywistych związków w dłuższych przedziałach czasowych oraz poszukiwania czynników warunkujących satysfakcję z bliskich związków (Dwyer, 2005). Rodzajem znaczącego podsumowania stanu ówczesnej wiedzy, zarówno w dziedzinie teorii jak i wyników badań, stała się opublikowana w roku 1988 przez Yale University Press (pod redakcją Roberta Sternberga oraz Michaela Barnesa) Psychologia miłości (1988), która została następnie, po 18 latach, wieloaspektowo zaktualizowana. W 2006 roku Robert Sternberg wraz z Karin Weiss opublikowali w tym samym wydawnictwie pracę zbiorową zatytułowaną Nowa psychologia miłości (2006, 2007), stanowiącą przegląd zarówno teorii biologicznych (dynamiczno-ewolucyjne spojrzenie na miłość reprezentowane przez D. Kenricka; behawioralne podejście do związków romantycznych opisywane przez P. Shakera oraz M. Mikulincera; teoria ewolucji miłości D. Bussa oraz popędu miłości H. Fisher), teorii kulturowych miłości (z których za największe novum uznane zostało ujęcie ewolucyjne i międzykulturowe w kategoriach inwestycji emocjonalnej D. Schmidta) oraz wybranych znaczących taksonomii miłości (m.in. charakterystyka stylów miłości C. Hendricka oraz ujęcie tego rodzaju związku jako realizującego zasadę responsywności społecznej M. Clark i J. Monin) (tamże).
To właśnie w grupie teorii dotyczących taksonomii miłości mieści się — łącząca dawne ujęcie triangulacyjne z paradygmatem narracyjnym — tzw. dwuskładnikowa teoria miłości Sternberga, stanowiąca oś konstrukcyjną niniejszego artykułu.
Dwuskładnikowa teoria miłości Sternberga (2007, s. 275-296)
Dwuskładnikowa teoria miłości ujmuje dwa zasadnicze elementy tego fenomenu: jej strukturę (teoria trójczynnikowa) oraz zawartość treściową i rozwój (teoria miłości jako opowieści). Teoria miłości jako opowieści stanowi próbę sprecyzowania, w jaki sposób powstają i rozwijają się różne odmiany miłości opisywanej dotąd jako kombinacja trzech wyróżnionych przez Sternberga składników podstawowych.
|
dwuskładnikowa teoria miłości Roberta Sternberga (2006)
|
|
↓
|
↓
|
|
teoria trójczynnikowa (1986)
STRUKTURA
|
teoria miłości jako opowieści (1994)
TREŚĆ I ROZWÓJ
|
Podstawowe „składniki miłości”
Do podstawowych „składników miłości” zalicza Sternberg: intymność, namiętność i zaangażowanie. Intymność obejmuje według niego wszelkie pozytywne uczucia i działania wzmagające przywiązanie i bliskość partnerów wyrażające się w dbałości o dobro partnera, przeżywaniu szczęścia z jego powodu, szacunku i przekonaniu, że można liczyć na niego w potrzebie, wzajemnym zrozumieniu oraz dzieleniu się przeżyciami i dobrami. Namiętność opisuje Sternberg z kolei jako przeżywanie silnych emocji, zarówno pozytywnych jak i negatywnych, którym towarzyszą: przypływ energii, marzenia na jawie oraz silna motywacja do fizycznej bliskości. Dynamika namiętności szybko osiąga szczytowe natężenie i równie szybko gaśnie, a pod jej wpływem człowiek często traci intelektualną kontrolę nad własnym zachowaniem. Pojęcie zaangażowania równoznaczne jest ze świadomą decyzją i odnosi się do wszelkich działań mających na celu przekształcenie miłości w trwały związek. Jest to więc ten ze składników miłości, którego nasilenie może podlegać świadomej kontroli w największym stopniu (Wojciszke, 2000; Miś-Szczechura, 2009). Naturalną tendencją miłości jest ewolucja, a w każdej z kolejnych faz związku odnotować można odmienne nasilenie poszczególnych składników. Sternberg przyjmuje, iż — nie zawsze świadomie — sami stajemy się swego rodzaju „laborantami” wpływającymi na ilość i proporcje danego składnika w naszym związku, przyznając jednocześnie, iż wpływ ten pozostaje często — z różnych przyczyn — mocno ograniczony.
Rodzaje miłości w koncepcji Sternberga
Z różnych kombinacji trzech podstawowych składników: intymności, namiętności i zaangażowania otrzymujemy w konsekwencji według Sternberga osiem rodzajów miłości (zaprezentowanych w tabeli 1). Mogą one zostać również przedstawione graficznie w postaci trójkątów, których „geometria” uzależniona jest od ilości i proporcji poszczególnych składowych. W odniesieniu do poszczególnych związków mówimy o „wielości trójkątów miłości”, uwzględniając te, które oddają autentyczny stan rzeczy oraz idealne o nim wyobrażenia; dostrzegane są przez zainteresowanego oraz przez partnera związku, a także trójkąty uczuć oraz nie zawsze w pełni im odpowiadające trójkąty działań.
Tabela 1. Rodzaje miłości, za: Sternberg, 2007, s. 278
|
Rodzaj miłości
|
Intymność
|
Namiętność
|
Zaangażowanie
|
|
brak miłości
|
nie
|
nie
|
nie
|
|
lubienie
|
tak
|
nie
|
nie
|
|
miłość ślepa
|
nie
|
tak
|
nie
|
|
miłość pusta
|
nie
|
nie
|
tak
|
|
miłość romantyczna
|
tak
|
tak
|
nie
|
|
miłość przyjacielska
|
tak
|
nie
|
tak
|
|
miłość fatalna
|
nie
|
tak
|
tak
|
|
miłość kompletna
|
tak
|
tak
|
tak
|
Teoria miłości jako opowieści oraz typy opowieści o miłości
O ile scharakteryzowana powyżej trójczynnikowa teoria miłości opisuje strukturę tego wątku, o tyle teoria miłości jako opowieści — oraz wyróżnione na jej podstawie typy opowieści — stanowią próbę sprecyzowania, w jaki sposób powstają i rozwijają się różne rodzaje miłości oraz jaką wypełnione zostają one treścią. Autor przyjmuje, iż charakterystyczne dla danej pary trójkąty miłości wywodzą się z opowieści, które pełnią wobec nich rolę generującą, a zarazem ostatecznie scalającą, stanowiąc jednocześnie ich przyczynę i skutek. Sternberg zaproponował i zbadał teorię miłości jako opowieści, gdzie interakcja naszych dyspozycji osobistych z wpływami otoczenia prowadzi do sformułowania opowieści o miłości, które następnie pragniemy realizować w takim zakresie, jak jest to tylko możliwe w naszym życiu. Prawdopodobieństwo, że dany związek okaże się udany, wzrasta jego zdaniem wówczas, gdy zwiążemy się z osobą, której opowieść podobna jest do naszej (co w świadomości powszechnej znajduje wyraz w określeniu: pochodzić z tej samej bajki).
Paradygmat narracyjny w poznawaniu wątku miłości
Dwa podstawowe aksjomaty psychologii narracyjnej mówią o tym, iż wszystko, co otacza człowieka, „znaczy i trwa w czasie” (a zatem może zostać umieszczone w obrębie linearnego wątku fabularnego) oraz o istnieniu realnego, zwrotnego związku między życiem a narracją (Dryll, 2010, s. 163-182). Całość zdarzeń wchodzących w zakres indywidualnej biografii określonego człowieka nie stanowi jeszcze życia, dopóki wybrane spośród nich (zauważone, zinterpretowane i zapamiętane) nie staną się jego indywidualnymi doświadczeniami (Bartosz, 2004, s. 227-240). Te z kolei — opowiedziane — mają szansę przekształcić się w epizody, które mogą zostać następnie skomponowane w spójną narrację autobiograficzną. „Styk życia i narracji” reguluje tzw. tożsamość narracyjna — nadrzędna struktura semantyczna stanowiąca o sposobie organizacji znaczących epizodów w spójne opowieści autobiograficzne (Dryll, 2010).
Życie jako opowieść
Charakterystyki narracyjnego sposobu przetwarzania doświadczenia indywidualnego w odniesieniu do tematu miłości ufundowane zostały na założeniu o możliwościach i znaczeniu przeżywania oraz ekspresji całości doświadczenia autobiograficznego w sposób analogiczny do konstruowania narracyjnych (fabularnych) historii-opowieści (Życie jako opowieść). Klasyfikowane na różne sposoby, między innymi zgodnie z podziałem na podstawowe gatunki literackie, opowieści o życiu przyrównywane bywają do wielowątkowej Księgi Życia, która może (a nawet powinna) podlegać okresowej reautoryzacji pozwalającej kształtować własną biografię zgodnie z głębokimi potrzebami i najbardziej cenionymi wartościami. W takim rozumieniu opowieści o miłości stanowią zaledwie część całościowych narracji autobiograficznych (Bruner, 1986; Giza, 1991; Adams, 1985; Sarbin, red., 1986; Trzebiński, red., 2002). Ich przekształcenia przebiegają spontanicznie, pod wpływem czynników rozwojowych oraz nowych doświadczeń, bądź stanowią cel oddziaływań podejmowanych w obliczu kryzysu w obrębie terapii (w tym tzw. terapii narracyjnej) (de Barbaro, 2006; Tokarska, 2000, s. 185-193; Tokarska, 2002, s. 221-261; White, Epson, 1990).
Miłość jako opowieść
Z historiami miłosnymi zapoznajemy się od najwcześniejszych etapów rozwoju językowego: wysłuchując opowiadanych i czytanych tekstów literackich oraz opowieści potocznych, oglądając filmy fabularne, obserwując związki miłosne innych ludzi — rodziców i rówieśników. Pod ich wpływem kształtuje się prototypowy schemat indywidualnej historii miłości, jako struktury fabularnej, do której charakterystycznych elementów zaliczamy: „występowanie dwojga bohaterów oraz zakochanie jako łącząca ich relacja, a także typowe epizody takie, jak: poznanie się, randka, wyznanie, rozstanie, zaręczyny, ślub, zdrada. Z czasem, pod wpływem własnych doświadczeń, prototyp ulega transformacjom. Ale od tego, jaka jest jego treść, zależy również, jak interpretowane i przyjmowane są doświadczenia, stanowi on bowiem tło — strukturę, która ulegać może modyfikacjom, ale zachowuje swoją tożsamość, dopóki modyfikacja nie jest konieczna” (Dryll, 2010, s. 170).
Ludzkie opowieści o miłości ewoluują w pewnym zakresie, wraz z upływającym czasem pracujemy bowiem wciąż nad starymi opowieściami, stopniowo zastępując je nowymi. Bogatsi o kolejne doświadczenia dodajemy do tworzonych historii nowe rozdziały, rekonstruujemy charakterystyki głównych postaci z uwzględnieniem właśnie odkrytych prawd i nowych interpretacji, sprawiając, iż opowieść o związku snuta na jego początku może różnić się od historii powstającej po jakimś czasie. Liczne luki w wiedzy o nowo poznanym partnerze wypełniamy własną treścią, która stanowi rodzaj mentalnej konstrukcji będącej pochodną naszych najgłębszych potrzeb, pragnień, nadziei oraz cenionych wartości. Już na początku „dorabiamy” też do naszych opowieści wyimaginowane zakończenia, które rzadko określone zostają raz na zawsze: nawet w kilkadziesiąt lat po rozstaniu mogą zostać „napisane” na nowo. Jednocześnie przewidywane zakończenie może determinować to, jakiego rodzaju fabuła i tematy znajdą się we właśnie rozwijanej opowieści. Dlatego też osoby oczekujące dobrego zakończenia relatywnie częściej doświadczają ożywczych i motywujących uczuć na poszczególnych etapach toczącej się historii, w przeciwieństwie do tych zakładających z góry fiasko usiłowań (siebie samego w roli) bohatera danej opowieści. Bieg zdarzeń może zmieniać jednocześnie nasze oczekiwania, a zatem i kierunek rozwoju opowieści, która zaczyna czasem wręcz ewoluować w stronę innego „gatunku literackiego” (na przykład: od ironii-tragedii, przez tragikomedię w stronę komedii bądź romansu).
Narracyjne rozumienie miłości w teorii Sternberga
Narracyjne rozumienie miłości w ujęciu Sternberga scharakteryzowane zostanie poniżej w odniesieniu do uwzględnianych przez niego ogólnych prawidłowości narracyjnych, wyodrębnionych typów opowieści o miłości, a następnie wzbogacone o przykładowe empiryczne badania tematu miłości prowadzone w paradygmacie narracyjnym.
Ogólne prawidłowości narracyjne
Zaproponowane przez Sternberga charakterystyki narracyjnego rozumienia fenomenu miłości podkreślają jego następujące aspekty:
1. Oboje partnerzy wchodząc w związek wnoszą do niego indywidualne opowieści o miłości (wielokrotnie złożone, narracyjnie zorganizowane systemy postaw, wyobrażeń, oczekiwań i obaw, zogniskowane wokół wiodącej linii tematycznej, wprowadzające wyraziste postaci bohaterów, skomponowane zgodnie z literackim schematem: rozpoczęcie/rozwinięcie/zakończenie).
2. Tylko nieliczni ludzie pozostają w pełni świadomi organizujących ich doświadczenie opowieści o miłości, pozostając raczej w kontakcie z poziomem ich efektów.
3. Poszczególne osoby rzadko kierują się jedną opowieścią o miłości, choć najczęściej któraś z nich pozostaje dominująca (czasem jest to historia, od której próbują się od dawna bezskutecznie uwolnić). U większości ludzi można zatem zidentyfikować określoną hierarchię preferowanych — czasem wzajemnie wykluczających się — opowieści o miłości.
4. Znaczące dla nas osobiście osoby z zewnątrz wykazują moc „uruchamiania w nas” wybranych opowieści z całego potencjalnego ich zestawu i — jeżeli nie jest to ta historia, wokół której zorganizowaliśmy swoje realne życie — stanowią tym samym wyzwanie (a czasem zagrożenie) dla naszego dotychczasowego sposobu życia: dokonanych wyborów i sposobu ich urzeczywistniania. Rodzi się wówczas motywacja (pokusa) do zastąpienia „starej historii” nową opowieścią, zwłaszcza jeśli poprzednia stała się już mocno „przetarta” (metafora wprowadzona przez Sternberga), grożąc w każdej chwili zerwaniem spajającej ją „nici narracyjnej”3.
5. Nie mamy ostatecznej pewności, czy dominująca w naszym aktualnym życiu opowieść o miłości jest dla nas najbardziej optymalna (Sternberg posługuje się w opisie stanu tej niejasności metaforą górskiej wspinaczki we mgle, w czasie której może się okazać, że tylko wydawało się nam, że dotarliśmy już na szczyt). Jednocześnie jako osoby dojrzałe, obdarzone samoświadomością i wolną wolą jesteśmy zmuszeni dokonywać wyborów odnośnie do historii, którą uznamy za „wystarczająco dobrą, by w niej na stałe zamieszkać”. Konsekwencje braku podjęcia tego rodzaju decyzji przejawiają się w nieustannej zmianie stylu życia i/lub partnerów życiowych uruchamiających w nas kolejne, konkurencyjne opowieści. Na dłuższą metę wielokrotne przemieszczanie się pomiędzy różnymi typami opowieści o miłości pozbawia ludzkie życie niezbędnej mu stabilności.
6. Zadanie partnerów nowo powstającego związku polega na takim połączeniu wnoszonych w relację narracji o miłości, by nie pozostawały one pomiędzy sobą w istotnej sprzeczności. Za najbardziej adaptacyjny układ uważa się rozdzielenie ról o charakterze komplementarnym w obrębie wspólnie uzgodnionej (wynegocjowanej) opowieści. Najsłabsze rokowania co do satysfakcji oraz trwałości związku dotyczą organizacji życia zgodnie z zupełnie odmiennymi wzorcami narracyjnymi („pochodzić z innej bajki”), bądź niezgodności co do podziału ról w obrębie tej samej historii (na przykład wspólne zachowania mentorskie w wybranej przez oboje partnerów opowieści o nauczycielu i uczniu)4.
7. Mężczyźni relatywnie częściej odnajdują satysfakcję w opowieściach o kolekcji, o dziele sztuki oraz o pornografii, natomiast kobiety w opowieści o podróży, narracyjnej historii bajkowej oraz opowieści o przepisach kulinarnych.
8. Każda spośród sklasyfikowanych przez Sternberga opowieści o miłości ma swoją wersję adaptacyjną i dezadaptacyjną. Narracyjna praca nad związkiem powinna przebiegać w kierunku odnajdywania, akcentowania i rozwijania adaptacyjnych wzorców narracyjnych — z jednoczesną minimalizacją negatywnych charakterystyk dominującej opowieści.
9. Najsilniejszy potencjał negatywny niosą opowieść o horrorze oraz pornograficzna, najbardziej pozytywne potencjalne charakterystyki wykazują opowieści o ogrodzie oraz o wspólnej podróży. Wszystkie spośród pozostałych opisanych przez Sternberga opowieści mogą również — po spełnieniu określonych warunków ich doboru i rozwoju — stanowić źródło satysfakcji dla obojga tworzących związek partnerów. Jednocześnie żaden z typów opowieści nie zapewnia prostej gwarancji zadowolenia z danej relacji.
10. Jako ludzie stoimy przed zadaniem splatania zróżnicowanych wątków w obrębie naszych biografii w całościowe indywidualne wzory życia, w obrębie których wątek miłości stanowi znaczącą część — niewyczerpującą jednak całości możliwości rozwojowych określonego człowieka.
Typy opowieści o miłości
Sternberg w swej pracy Miłość jest opowieścią (1994; 2001) wyróżnia pięć głównych (oraz 25 szczegółowych) typów współczesnych historii o miłości, do których zalicza: opowieści symetryczne i asymetryczne, opowieści o obiektach, historie narracyjne oraz gatunkowe. Podkreśla zarazem, iż klasyfikacja ta nie wyczerpuje możliwości identyfikowania kolejnych potencjalnych opowieści o miłości bądź grupowania ich wedle odmiennych kryteriów. Prezentuję ich autorskie charakterystyki wraz z interpretacjami poszczególnych, zidentyfikowanych przez Sternberga, typów opowieści o miłości.
Tabela 2. Typy i gatunki opowieści o miłości w koncepcji R. Sternberga (opracowanie własne)
|
Główne typy
opowieści o miłości
|
Szczegółowe gatunki
opowieści o miłości
|
|
OPOWIEŚCI ASYMETRYCZNE
Ten typ opowieści o miłości zogniskowany jest wokół problemu podziału władzy; oparty jest na założeniu o konieczności nieustannego pozostawania w związku w tzw. psychologicznej pozycji pochyłej, co wyraża się w stałym lub naprzemiennym przyjmowaniu przez partnerów pozycji bądź dominującej bądź podległej
|
O nauczycielu i uczniu. Jedna ze stron stanowi dla drugiej niepodważalny autorytet w określonej dziedzinie wiedzy bądź sferze życia praktycznego: udziela wskazówek, ocenia, wymaga. Dopóki tak określone role odpowiadają obu stronom, związek ma szansę na stabilność, która zostaje jednak zakłócona w sytuacji, kiedy jedno z partnerów próbuje zmienić reguły podziału ról.
O poświęceniu. Jedna ze stron przyjmuje, że dla dobra związku należy nieustannie rezygnować z samego siebie, z realizacji własnych potrzeb i marzeń, często nie zauważając faktu (bądź sądząc, że musi go akceptować), iż partner chętnie czerpie jednostronne zyski z tego asymetrycznego podziału albo wręcz jawnie go wykorzystuje.
O rządzeniu. Tego rodzaju związek oparty jest na przekonaniu o konieczności „zarządzania” drugą osobą, a ponieważ trudno jest „rządzić” dwóm osobom jednocześnie, staje się źródłem nieustannych utarczek.
O policjancie i podejrzanym. Ciche założenie o domniemanej (bądź tylko potencjalnej) winie partnera sprawia, że jedno z partnerów usiłuje śledzić każdy krok „drugiej strony” i rozliczać ją skrupulatnie ze wszystkiego, co dotąd nie podlegało jeszcze kontroli: czasu, pieniędzy, relacji, zaangażowania.
O pornografii. Miłość stanowi wówczas synonim poniżenia, a partner traktowany jest najczęściej jak seksualna zabawka o „ograniczonym terminie przydatności”.
O horrorze. W tego rodzaju związku partnerzy lubią (bądź przypadkiem wplątują się w taki układ ról) straszyć i bać się siebie nawzajem. Dla otoczenia obserwacja tego typu relacji między bliskimi sobie osobami bywa szokująca, jednak dla uwikłanych w nią osób stanowi ona często jedyną znaną wersją codziennego życia.
|
|
OPOWIEŚCI O OBIEKTACH
W tego typu opowieściach partnerów, lub same związki, ceni się nie tyle ze względu na ich wartość „samą w sobie”, ale jako przedmioty czy obiekty stanowiące środek do innego, wyżej cenionego w hierarchii, celu
|
O kolekcji. W tego typu opowieści partnera wybiera się tak, żeby „pasował” do jakiejś bardziej rozbudowanej „kolekcji”: pięknych kobiet, „słodkich idiotek”, „mężczyzn życia”, podtrzymując tym samym poczucie „obfitości” oraz podkreślając możliwości wyboru po stronie ich „właściciela”.
O dziele sztuki. Bohater tej opowieści postrzega swego partnera analogicznie do „dzieła sztuki”, koncentrując się na jego wyglądzie bądź talencie, które otaczane są nieustannym podziwem i ochroną.
O domu i ognisku domowym. Centrum tej opowieści stanowi dom, o który oboje partnerzy bardzo dbają, traktując go z dumą jako centralną część swego wspólnego życia. Jego symbolizacja czasem przesłania realny stan samego związku: relacji oraz zaspokajania potrzeb niezwiązanych bezpośrednio ze wspólnie zamieszkiwanym miejscem.
O rekonwalescencji. Jedno bądź oboje bohaterów tej opowieści ma za sobą wymagającą uzdrowienia traumę, którą pragnie uleczyć przez związek, poszukując tym samym w drugiej osobie tego, czego sama nie może znaleźć w sobie. Jest to związek skoncentrowany na przeszłości, spajany metaforą niedoboru, którego okres efektywności określany zostaje przez czas owej „miłosnej terapii”.
O religii. W pierwszej odmianie tej opowieści religia stanowi integralną część związku, powołanego z woli istoty (siły) wyższej (oraz rozwijającego się zgodnie z jej wskazówkami), bez której związek ten by nie istniał. Druga wersja opowieści o religii zogniskowana jest na poszukiwaniu przez związek zbawienia, łącznie ze spostrzeganiem partnera jako jego źródła.
O grze. Podstawą tego związku jest współzawodnictwo, którego partnerzy mogą sobie nie uświadamiać. Mamy do czynienia z grą o tzw. sumie zerowej, w której wskazać można zwycięzcę i przegranego, gdy jedna osoba zbliża się do zwycięstwa, dla drugiej oznacza to nadciągającą porażkę.
|
|
OPOWIEŚCI SYMETRYCZNE
W tego typu opowieściach miłość spostrzegana jest jako byt zmieniający się wraz z postępami w dążeniu partnerów do stworzenia lub zachowania czegoś wspólnego; problem podziału władzy rozwiązany zostaje tu na korzyść obojga partnerów, którzy — w miejsce potencjalnej rywalizacji — wspierają się wzajemnie
|
O podróży. W tym typie opowieści partnerzy traktują swoją miłość jako fascynującą (nie w pełni „przewidywalną”) wyprawę, w którą wybierają się oboje z jasno obranym celem lub bez niego (wówczas główna radość czerpana jest z faktu samego podróżowania). Podstawową spajającą doświadczenia metaforą jest wspólne zmienianie się i dojrzewanie (doświadczanie niespodzianek i przygód, pokonywanie trudności) oraz wzajemne wspieranie się „współtowarzyszy podróży”, jaką jest całe życie.
O szyciu i dzierganiu. Założenie leżące u podstaw tego typu związku mówi o tym, że „miłość jest tym, czym para ją uczyni” — ich wspólnym wytworem. Partnerzy postrzegają siebie jako osoby „szyjące lub dziergające” wspólnie swój związek, zwykle jednocześnie go projektujące. Wykorzystywane są w tym procesie dostępne już kulturowe i społeczne „szablony” bądź wykreowany zostaje wysoce zindywidualizowany wzór zapewniający danej parze osiągnięcie oryginalnego, niepowtarzalnego efektu.
O ogrodzie. Para traktuje swój związek zgodnie z metaforą ogrodu, o który należy skrupulatnie dbać (poświęcając mu czas i energię), aby zapewnić mu optymalny wzrost. Oboje partnerzy wierzą, że ich związek będzie rozkwitał, o ile tylko nie pozwolą mu „zarosnąć chwastami”.
O interesach. Partnerzy spostrzegają swój związek analogicznie do kierowania firmą bądź innej formy zarządzania interesami, dlatego też odczuwają oraz zachowują się podobnie do biznesmenów pragnących stworzyć dobrze prosperujące przedsiębiorstwo.
O uzależnieniu. W tej opowieści przynajmniej jedna osoba czuje się uzależniona od partnera, bez którego nie może sobie wyobrazić życia i popada w rozpacz. Uzależniony i współuzależniony „karmią się” sobą nawzajem, opierając swój związek na rozpaczliwej próbie bycia za wszelką cenę z tą właśnie osobą.
|
|
OPOWIEŚCI NARRACYJNE
Osoby tworzące opowieści narracyjne są przekonane o istnieniu prawdziwego bądź wyimaginowanego tekstu (bajki, tekstu historycznego, opowieści naukowej, przepisu kulinarnego), istniejącego poza związkiem i zawierającego nakazy co do sposobu rozwoju tego związku
|
Opowieść baśniowa. Jest to być może najbardziej klasyczna opowieść miłosna: opowieść o królewiczu (rycerzu) i księżniczce, szukających się nawzajem, aby następnie żyć długo i szczęśliwie, spełniając swoje najskrytsze marzenia. Szukanie „właściwego partnera”, osoby idealnie do nas pasującej, z którą można żyć „długo i szczęśliwie” ma często znamiona braku realizmu.
Opowieść historyczna. W tym typie opowieści teraźniejszość jest w znacznej mierze określana przez często przywoływaną i celebrowaną przeszłość związku. Dobre wspomnienia mają pomagać w przetrwaniu trudnych momentów, jednak wadą tego typu narracyjnej organizacji doświadczenia bywa ryzyko wzajemnego obarczania się dawnymi uchybieniami i porażkami.
Opowieść naukowa. Tego typu związek oparty zostaje na przekonaniu, że należy stale drobiazgowo analizować poszczególne aspekty związku, aby odkryć rządzące nim prawa, zawieszając emocje, „zbadać go” i zrozumieć z logicznego i naukowego punktu widzenia — po to, by następnie móc go ulepszać.
Opowieść o przepisach kulinarnych. U podstaw tego rodzaju narracji o miłości leży przekonanie, że istnieją „dobre” i „złe” podejścia do związków, a jeśli partnerzy stosują się do dobrego, sprawdzonego „przepisu” (wykonując krok po kroku określone czynności), związek okaże się ostatecznie udany. Główne zadanie partnerów polega zatem na odnalezieniu („zdobyciu”) odpowiedniego przepisu.
|
|
OPOWIEŚCI GATUNKOWE
W opowieściach gatunkowych kluczową rolę odgrywają sposób lub tryb życia osób pozostających w tym związku, którego jedna specyficzna cecha dominuje nad pozostałymi
|
Opowieść wojenna. W ramach związku toczą się nieustające, często długie i wyniszczające, „potyczki” i „wojny”, podsycane na różne sposoby oraz traktowane jako ożywiające wzajemne relacje.
Opowieść teatralna. W tej opowieści jedno z partnerów (czasami oboje) wybiera sobie rolę do odegrania, a związek przypomina teatr. Miłość rozgrywa się według jednego z licznych scenariuszy, zawierających precyzyjne kwestie, sceny i akty, a po rozpoczęciu „spektaklu” zachowania aktorów stają się coraz bardziej przewidywalne.
Opowieść humorystyczna. Dominują żarty, beztroska i dostrzeganie śmieszności w różnych rzeczach i sprawach; każda próba poważnej rozmowy zostaje obrócona w żart. Partnerzy mogą wymieniać się rolami Komika i Widza, dynamizując i ożywiając tym samym dany układ. Niestety, nie wszystko w życiu można obrócić w żart, a lekceważenie ważnych spraw przynosi często efekty odwrotne do oczekiwanych — intensywne wykorzystywanie humoru w związku miłosnym może zatem bądź zbliżać, bądź budować dystans i uniemożliwiać zaistnienie prawdziwej intymności.
Opowieść tajemnicza. W opowieści tajemniczej dominują zagadkowe aspekty związku: jedno z partnerów wydaje się stale „spowite zasłoną”, a związek rozwija się, gdy drugie z partnerów usiłuje — nigdy do końca skutecznie — zgłębić, co się pod nią kryje. Po „zerwaniu” jednej zasłony odkrywa się najczęściej kolejną, co uniemożliwia rozumienie partnera.
|
Badania fenomenu miłości prowadzone w paradygmacie narracyjnym
Sternberg wraz ze współpracownikami opublikował dane z badań nad miłością prowadzone zarówno w ujęciu trójczynnikowym (za pomocą narzędzia Triangular Love Scale) (Sternberg, 1997, s. 27, 313-335), jak i w paradygmacie narracyjnym (Sternberg, Hojjat, Barnes, 2001, s. 1-20), które stały się z kolei inspiracją do kontynuacji zgłębiania fenomenu miłości w ujęciu narracyjnym. W obszarze polskojęzycznym wpisuje się w ten nurt seria projektów empirycznych zrealizowanych przez Dryll i współpracowników (2010). Uwzględniając teorię Sternberga, nawiązują one jednocześnie w sposób bezpośredni do źródłowych koncepcji psychologii narracyjnej, między innymi rozważań J. Brunera (1996) nad relacją zwrotną narracji z życiem oraz życia z opowieścią tożsamościową. Podjęte przez zespół Dryll problemy badawcze dotyczą wpływu wcześniejszych doświadczeń (rozwodu w rodzinie generacyjnej) na schemat aktualnej opowieści o miłości nastolatek oraz kobiet dojrzałych (Igalson, 2003; Żebrowska, 2002), wpływu aktualnego autonarracyjnego schematu miłości młodych matek na reinterpretację ich przeszłych doświadczeń rodzinnych (Tarka, 2006) oraz zagadnienia transgeneracyjnego przekazu narracyjnych schematów opowieści o miłości w ujęciu trójpokoleniowym: babka-matka-córka (Ebinger, 2006). Zastosowane w powyższych badaniach metody narracyjne o charakterze projekcyjnym polegały na napisaniu listu do przyjaciela oraz układaniu historii miłosnej z wykorzystaniem rysunków postaci kobiecej i męskiej, natomiast analizy o charakterze semantycznym prowadzone zostały na poziomie całości wygenerowanych opowieści i uwzględniały takie parametry narracji, jak długość wypowiedzi, charakterystyki bohaterów, ich stosunek do trudności oraz preferowane zakończenia narracji. Jednym z kluczowych wyników jest potwierdzenie hipotezy o zewnętrznym pochodzeniu i względnej stałości indywidualnych prototypowych historii miłosnych oraz o indywidualnym torowaniu percepcji różnych wariantów tych samych historii kulturowych (Dryll, 2010, s. 172).
Narracyjne ujęcie miłości w profilaktyce psychologicznej
Jeśli na przykład kobieta chce zamieszkać
w romantycznej bajce, a trafia na opowieść
o wojnie, to najprawdopodobniej będzie
niezadowolona.
Inni z kolei wolą opowieść o wojnie
i zanudziliby się na śmierć w romantycznej
bajce…
R. Sternberg
Idea uwzględnienia wątku miłości w praktyce psychologicznej, która nie jest równoznaczna z terapią (a miałaby w jakimś zakresie zmniejszać ryzyko konieczności jej stosowania), uaktywnia dylematy co do zasadności oraz możliwości intencjonalnego kształtowania związków miłosnych uważanych wciąż powszechnie za jedne z najbardziej „tajemniczych”, a zatem nie poddających się łatwo świadomym oddziaływaniom.
Wydaje się jednak, że pomiędzy skrajnie deterministycznym przeświadczeniem o nieuchronności losów indywidualnego bliskiego związku (ufundowanym na krytyce współczesnego mitu o szczęśliwej i stabilnej miłości oraz intencjonalnych związkach, jako takich, które można wypracować i przekształcać)5, a ideą świadomej miłości wpisaną w ogólną tendencję do zarządzania własnym życiem możliwe jest również stanowisko pośrednie (Moore, 1995). Nie próbując odzierać wątku miłości z jego żywiołowego uroku i tajemnicy (która i tak ze swej natury wydaje się niemożliwa do przeniknięcia), ani też nią manipulować (co i tak w dużej mierze musi się zakończyć niepowodzeniem), można próbować go po prostu nieco lepiej zrozumieć, a z uzyskanego wglądu wyprowadzać z kolei wciąż na nowo określone działania.
Brak jakiejkolwiek autorefleksji w istotnych obszarach biografii prowadzi najczęściej do stawania się „zakładnikiem” własnej opowieści (Tokarska, 2011, s. 57-81), podczas gdy nadmierna analiza i drobiazgowe (negowane szczególnie przez mężczyzn) roztrząsanie najdrobniejszych aspektów bliskiego związku — do jego unicestwienia. M. Mary (2007) proponuje spojrzeć na bliski związek jako odrębną i jedynie w nikłym stopniu możliwą do uświadomienia, nie poddającą się manipulacji „istotę”, którą można jednak próbować wspólnie odkrywać, a następnie urzeczywistniać w kierunku, jaki sami uznamy za najbardziej nam odpowiadający.
Analogicznie, idea skoncentrowanych na wątku miłości oddziaływań pozaterapeutycznych akcentuje przede wszystkim konieczność wspomagania życia bardziej świadomego, a tym samym minimalizacji naiwnego i nierealistycznego sposobu doświadczania miłości (szczególnie w odniesieniu do kobiet, w kontekście często warunkujących ich sposób odbioru rzeczywistości dezadaptacyjnych narracyjnych schematów love story opisanych przez Sternberga jako opowieść baśniowa, a także opowieści o rekonwalescencji, poświęceniu i uzależnieniu; por. ich opisy).
Tego typu propozycja wydaje się dodatkowo uzasadniona zauważalną luką edukacyjną, ujawniającą się na poziomie zupełnego braku — bądź wykorzystywania pozbawionych spójnego zamysłu — programów wychowawczych uwzględniających uniwersalne tematy biograficzne (w tym również wątek miłości). Brak spójnej koncepcji przeznaczonych do pracy z młodzieżą programów wyraża się najczęściej w chaotycznym przemieszczaniu się pomiędzy wyizolowanymi fragmentami wiedzy z zakresu seksuologii a często trudną do przyswojenia dla żyjących w warunkach współczesności młodych ludzi „teologią małżeństwa i rodziny”. Oferowane z kolei w wybranych programach profilaktycznych wiedza i umiejętności o charakterze ogólnopsychologicznym, które mogłyby przyczyniać się w sposób pośredni do wzbogacenia głębokich relacji międzyludzkich, dotyczą przede wszystkim obszaru komunikacji, asertywności i rozwiązywania konfliktów, nie osadzając jej w szerszym (a zarazem pogłębionym) kontekście egzystencjalnym (filozofia relacji międzyludzkich, w tym rozwojowe wykorzystanie kryzysów w związku itp.). Ograniczony do lekcji języka polskiego kontakt z nielicznymi opowieściami o miłości nie zostaje uzupełniony o udzielenie pomocy w określeniu związku pomiędzy zawartością analizowanych (niejednokrotnie znanych tylko ze streszczeń) historii a indywidualnym doświadczeniem ich odbiorców (Tokarska, 2008, s. 471-499). Do rzadkości należy również praktyka dyskusji na temat powszechnie dostępnych opowieści filmowych (Bałutowski, 2010). Rodzi to powszechne przeświadczenie o braku możliwości jakiegokolwiek wpływu na kształt relacji między przedstawicielami obu płci (1), „technicznym” charakterze ewentualnego wpływu na związek, sprowadzanym do wybiórczego doskonalenia wyizolowanych umiejętności psychologicznych (2) oraz o konieczności odkładania pogłębionego wglądu na temat wzajemnych relacji do czasu intensywnie doświadczanego kryzysu (3).
Terapia a profilaktyka narracyjna
Kryzys w związku, z którym dana para nie jest już w stanie poradzić sobie w sposób samodzielny, prowadzi najczęściej do rozpadu relacji bądź poszukiwania pomocy w psychoterapii. Tradycja systemowej terapii rodzinnej oraz terapii małżeńskiej i terapii par (de Barbaro, 2006) ewoluowała na przestrzeni ostatnich kilku dekad od paradygmatu eksperckiego rozstrzygania o tym, co w danym związku jest „patologiczne” i wymagające w związku z tym „naprawy”, w kierunku profesjonalnego organizowania dialogu prowadzącego do uznania istnienia wielu możliwych rodzinnych opowieści, z których żadna nie powinna być bardziej uprzywilejowana: „każda z osób w rodzinie zgłaszających się do terapii ma swoją opowieść. Istotą tych opowieści jest to, że pozostają one wobec siebie w konflikcie lub sprzeczności (…), co powoduje załamanie się rodzinnego wzorca narracji” (tamże, s. 260). Zorientowany systemowo i narracyjnie terapeuta dba więc aktualnie przede wszystkim o wzbudzanie u wszystkich uczestników spotkania życzliwego zaciekawienia innymi wersjami zaistniałego problemu, poprzez stwarzanie warunków sprzyjających tworzeniu bogatych („gęstych”) opisów: tworzenie coraz silniej ustrukturowanych autonarracji (Stilles, 2002, s. 357-365), uczenie się znaczeń nadawanych przez partnerów własnym opowieściom oraz konstruowanie opowieści i znaczeń wspólnych. Charakterystyczne dla terapii narracyjnej „wyprowadzenie na zewnątrz” (eksternalizacja) problemu możliwa jest właśnie dzięki zmianie osi narracji: „to, co dotąd napędzało destrukcyjną opowieść, staje się teraz dla danej pary wspólnym wrogiem” (de Barbaro, 2006, s. 265).
Istotą narracyjnego podejścia do problemów w związkach stały się zatem: zgoda na wielowersyjność, dekonstrukcja i rekonstrukcja narracji generujących problem oraz szukanie bardziej adaptacyjnych opowieści. Metaforycznie rzecz ujmując, zadanie stojące przed osobami zgłaszającymi się po pomoc o charakterze terapeutycznym polega na przepracowaniu własnych historii tak, by mogły już one od tej pory samodzielnie „pisać je” w inny sposób. W kontekście niniejszego artykułu uaktywnia to następującą refleksję: skoro można nauczyć się „pisać własną historię inaczej” w sytuacji już zaistniałego kryzysu — dlaczego nie można by uczyć się jej „pisać” (opowiadać) efektywnie na bieżąco, zmniejszając tym samym ryzyko pociągającego za sobą bolesne konsekwencje załamania dotychczasowego wzorca narracyjnego?
Podstawowe kierunki oddziaływań pozaterapeutycznych
Obserwacja potoczna oraz wyniki badań wskazujących na indywidualny prototypowy schemat historii miłosnej jako względnie stałą strukturę o pochodzeniu zewnętrznym prowadzą do konstatacji, iż nic nie jest w stanie w pełni zastąpić zdrowych wzorców udanego związku możliwych do obserwacji i naśladowania w życiu rodzinnym. Wpływające na sposób organizacji doświadczenia indywidualnego w tej sferze, „schematy historii miłosnej stanowią strukturę, która zachowuje swoją tożsamość, dopóki modyfikacja nie jest konieczna” (Dryll, 2010, s. 170). Jednocześnie pamiętać należy, iż do ukształtowanych we wczesnych etapach rozwoju jednostki scenariuszy (skryptów) działania jednostka nie uzyskuje łatwo świadomego dostępu. Na kolejnych etapach rozwoju mogą one (zgodnie z teorią skryptów w ujęciu psychologii transakcyjnej — Berne, 2007) na stałe pozostawać poza jej świadomością, zostawać stopniowo odkrywane i urzeczywistniane, ale nie zmieniane (koncepcja ukrytego planu życia M. Mary i H. Nordholt — 2004), bądź też (jak opisuje to w koncepcji skryptów życiowych S. Tomkins — 1979) rozpoznawane i opracowywane na nowo.
Współczesne koncepcje narracyjne (w większym zakresie niż teorie o rodowodzie psychodynamicznym) dopuszczają możliwość uświadamiania i modyfikacji poznawczo-emocjonalnych schematów leżących u podłoża indywidualnych opowieści autobiograficznych. Na przykład w zaproponowanym przez G. Dimaggio wraz ze współpracownikami (2003) modelu rozwoju autonarracji spośród pięciu wyodrębnionych poziomów narracyjnej organizacji doświadczenia trzy pierwsze (prenarracyjny, protonarracyjny oraz poziom narracji proceduralnych nieświadomych) pozostają, zdaniem badaczy, zdecydowanie poza możliwościami wglądu i ingerencji jednostki. Dopiero przejście na (ściśle związany z utajonymi narracjami z wcześniejszych etapów) poziom narracji symbolicznych świadomych umożliwia już „swobodny dostęp do zapamiętanych zdarzeń z przeszłości oraz wizję możliwej przyszłości. Istniejące skrypty własne oraz innych osób pozwalają budować świadome oczekiwania co do tego, jak powinny przebiegać różne interakcje z innymi (…). Treści opracowywane na poziomie narracji symbolicznych mogą być świadomie rozważane i modyfikowane” (Stęplewska-Żakowicz, Zalewski, 2010, s. 42-43). Najwyższy poziom zaawansowania zapewnia ich zdaniem piąty poziom, tzw. narracji werbalnych interaktywnych, na którym aktualizuje się możliwość powstawania złożonych narracji w drodze dialogu wewnętrznego lub dialogów z innymi ludźmi. Wiążąc w spójne, dynamiczne całości różne punkty widzenia, jednostka może świadomie zmieniać, rekonstruować i uzupełniać swoje autonarracje. Przechodzenie na kolejne potencjalne etapy rozwoju i komplikacji autonarracji nie dobywa się w sposób automatyczny i może wymagać pomocy z zewnątrz. Intencjonalne (niezależnie od psychoterapii) stwarzanie dogodnych warunków wspomagania procesu kształtowania oraz modyfikacji indywidualnych wzorców porządkowania doświadczenia w obszarze miłości może przebiegać w kilku obszarach. Na użytek niniejszego artykułu uwzględnione zostaną — mieszczące się w obszarze tak zwanej profilaktyki problemów egzystencjalnych współczesnego człowieka6, a zarazem uwzględniające wiedzę na temat sprzyjającego zdrowiu i dobrostanowi psychicznemu charakteru myślenia narracyjnego (Pennebaker, 2007), dwa spośród nich:
— wspomaganie kształtowania narracyjnych schematów love story w procesie wychowania i edukacji;
— inicjacja i wspieranie procesu modyfikacji nieadaptacyjnych schematów love story w profilaktyce psychologicznej.
Wspomagane kształtowania narracyjnych schematów love story w procesie wychowania i edukacji
Powodzenie w realizacji zadania wspomagania rozwoju dojrzałego schematu love story w procesie wychowania i edukacji (ze względu na naturalny, rozgrywający się w kontekście rodziny charakter powstawania wczesnych nieświadomych skryptów interpretacji rzeczywistości) sprowadzać się może (zaledwie i „aż”) do oddziaływań o charakterze korekcyjnym oraz dostarczania odpowiedniego materiału do tworzenia przyszłej życiowej historii. Materiał ten sam w sobie nie determinuje jeszcze tworzonej na dalszych etapach narracji tożsamościowej, stanowić będzie jednak kiedyś jej istotny „budulec”.
Do podstawowych działań w tym zakresie (przyjmujących charakter wspomagania zasobów osobistych dziecka) można zaliczyć: wspieranie, uzupełnianie oraz korekcję kształtującego się od wieku niemowlęcego tzw. narracyjnego tonu emocjonalnego (1), pracę w obszarze wyobraźni w okresie przedszkolnym, między innymi w odniesieniu do rodzaju oraz sposobu prezentowanych dziecku postaci z opowiadanych i oglądanych narracji bajkowych (2) oraz dobór tematów i motywów opowieści poznawanych przez dzieci w wieku szkolnym (3) (Oleś, 2003, s. 347).
Uwarunkowany emocjonalnym znaczeniem wiodących scen z początków życia charakterystyczny klimat („ton”) emocjonalny wyznacza zasady interpretacji kolejnych biograficznych doświadczeń jednostki. Wywodzące się spoza bezpośredniego otoczenia rodzinnego dziecka osoby dorosłe mogą kształtować go w sposób ograniczony, dostarczając dziecku dodatkowo — niezależnie od jego doświadczeń rodzinnych — poczucia bezpieczeństwa i emocji pozytywnych, zarówno w bezpośredniej relacji, jak i pośrednio, kontaktując je (jako tzw. „dorośli pośrednicy lektury” — Baluch, 1998a, 1998b) z odpowiednio dobranymi i zróżnicowanymi tekstami narracyjnymi.
Opowieści te, ukazujące zwieńczenie wytrwałych działań pokonującego przeciwności bohatera powinny wzbudzać nadzieję na pomyślny obrót wydarzeń pomimo okresowych trudności i braku zrozumienia ze strony otoczenia (Tokarska, 2010, s. 293-314), co stwarza podłoże kształtowania się poczucia koherencji oraz tworzenia opisywanego przez Tomkinsa (1979) skryptu zaangażowania (charakteryzującego się dominacją w obrębie życiowej opowieści emocji pozytywnych oraz podmiotowej aktywności bohatera). Pogłębiona świadomość osób dorosłych co do wagi tego, co się opowiada oraz w jaki sposób się to robi, wyraża się jednocześnie w udzielaniu pomocy w dostrzeganiu związku między zawartością treściową przekazywanych opowieści a indywidualnym doświadczeniem ich odbiorców (Tokarska).
Domeną wspomagania potrzeb narracyjnych w okresie adolescencji stają się przede wszystkim: udzielanie pomocy w nadawaniu sensu temu, kim się jest, wspólna praca nad (przyjmującym często postać baśni osobistej) „surowym zarysem tożsamości” oraz znaczącymi wewnętrznymi postaciami — tzw. imagoes (Adams, 1985) — stanowiącymi wyidealizowane personifikacje Ja, a w następnej kolejności w urealnianiu życiowej narracji tak, aby mogła ona stanowić dogodny kontekst efektywnej realizacji istotnych celów życiowych. Odnosząc się do tematu miłości (który ze względów rozwojowych cieszy się w tym okresie życia szczególnym zainteresowaniem), pojawiają się dogodne warunki intencjonalnego kształtowania dojrzałego schematu love story poprzez: wzbudzanie refleksji na temat miłości i siebie samego w roli osoby zakochanej (1), dostarczanie wiedzy na temat psychologicznych wyznaczników funkcjonowania przedstawicieli obu płci oraz możliwości komunikacji między nimi (2), a także pobudzanie świadomości istnienia wielu zróżnicowanych wzorców miłości wraz z ćwiczeniem umiejętności plastycznego przemieszczania się między nimi (3).
Na tym etapie narracyjne ujęcie fenomenu miłości Sternberga znajduje (chronologicznie po raz pierwszy) zastosowanie w sposób bezpośredni: przez dostarczenie gotowego materiału użytecznego w procesie zapoznawania odbiorców ze strukturalnymi, treściowymi oraz funkcjonalnymi charakterystykami poszczególnych opowieści o miłości oraz ułatwianie im procesu rozpoznawania preferowanych i/lub wykorzystywanych dotychczas indywidualnych schematów autonarracyjnych. Faza adolescencji przynosi też możliwości kolejnego twórczego wykorzystania dostępnych wzorców literackich (Pennebaker, 2007), ze szczególnym wyakcentowaniem (w dostosowanej do preferencji percepcyjnych młodzieży skondensowanej formie) dekonstrukcji filmowych opowieści fabularnych (Bułatowski, 2010; Wędrychowicz, 2010).
Intencjonalna narracyjna aktywność osób dorosłych wobec dzieci i młodzieży wzmacnia szansę na zaistnienie psychologicznego mechanizmu tzw. tematyzacji doświadczenia, opisanego przez M. Csikszentmihalyiego (1996) jako specyficzna strategia porządkowania całości doświadczenia indywidualnego w spójne wątki fabularne (tematyczne) nadające jedność i cel znaczącym obszarom doświadczenia biograficznego. Badacz ten wskazuje na istotny związek pomiędzy tematyzacją doświadczenia a określonym typem wczesnych doświadczeń życiowych: „ludzie, którzy jako dorośli tworzą dla siebie spójne tematy życiowe, wspominają często, że kiedy byli bardzo młodzi, rodzice opowiadali im historyjki i czytali książki (…). W naszych badaniach przekonaliśmy się, że osoby nie będące w stanie skoncentrować się na żadnym celu (…) nie zachowały z dzieciństwa wspomnień o czytaniu lub opowiadaniu bajek czy innych historii przez rodziców. Mało jest prawdopodobne, by programy telewizyjne dla dzieci mogły osiągnąć ten sam cel” (tamże, s. 407).
Warto podkreślić, że chodzi nie tylko o sam fakt zapoznawania dziecka z tekstami narracyjnymi, ale o zaangażowane towarzyszenie osób dorosłych we wspólnym poznawaniu tych historii. Silne emocjonalnie oddziaływanie w przeszłości określonej opowieści o miłości, przy jednoczesnym braku wsparcia w zasymilowaniu jej zawartości oraz wskazaniu na jej możliwe (komplementarne bądź alternatywne) wersje, mogą prowadzić do specyficznych psychologicznych konsekwencji w wieku dojrzałym. Uczestniczki prowadzonych przez K. Dunin (2000) grup spotkaniowych wspominają o swojej wczesnodziecięcej fascynacji określoną baśnią przy jednoczesnym braku możliwości podzielenia się wywołanymi nią wrażeniami z życzliwym dorosłym. Na przykład (analogicznie do ustaleń analizy transakcyjnej istotnego związku między tzw. baśnią dzieciństwa danej osoby a wykorzystywanymi przez nią później strategiami/skryptami organizacji materiału autobiograficznego — Berne, 1998) wyselekcjonowanym przez Dunin miłośniczkom baśni o Kopciuszku towarzyszy często w późniejszym życiu silne przeświadczenie o istotnej rozbieżności pomiędzy ich aktualnym stanem (miejscem/statusem) a tym, gdzie własnym zdaniem powinny się znajdować, oraz o zależności zmiany tego stanu rzeczy od pojawienia się mężczyzny — „wybawcy” z zewnątrz (por. opis narracyjnej opowieści baśniowej Sternberga).
Na etapie adolescencji w pełniejszym zakresie można już dbać o doskonalenie konstrukcji dojrzałego schematu autonarracyjnego (Stęplewska-Żakowicz, Zalewski, 2010, s. 17-51) (w tym schematu love story) charakteryzującego się między innymi: występowaniem — świadomego własnych preferencji — jasno wyodrębnionego bohatera („dobra narracja ma bohatera, a im lepsza jest artykulacja postaci bohatera, tym wyższy stopień narracyjności tekstu”) (Bruner, za: Stęplewska-Żakowicz, Zalewski, 2010, s. 23), świadomością potencjalnych przeszkód i strategii ich pokonywania (przy jednoczesnym niezakładaniu z góry złego zakończenia dziejącej się historii), dystansem wobec wielości potencjalnych realizacji poszczególnych wątków, dialogiem między różnymi narracjami a — ostatecznie — spójnością, koherencją i sensem na poziomie całości życiowej opowieści.
Inicjacja i wspieranie procesu modyfikacji nieadaptacyjnych schematów love story w profilaktyce psychologicznej
Celem pracy z osobami dorosłymi staje się dalsze tworzenie dojrzałego schematu autonarracyjnego oraz udzielanie pomocy we wzbogacaniu już utworzonych opowieści tożsamościowych przez wpisywanie w nią zmian związanych z ważnymi postaciami i zadaniami. Autonarracje osób dorosłych mają szansę stawać się coraz bardziej spójne tematycznie (czego przejawem jest między innymi sekwencja zdarzeń dobrze uporządkowanych w czasie i przestrzeni oraz odnosząca się w sposób jawny do stanów wewnętrznych podmiotu), wyrażające zdolności osoby do wyobrażenia sobie różnych alternatywnych historii oraz spełniające dwa podstawowe warunki „dobrej narracji”: korespondencji oraz dialogu (Stęplewska-Żakowicz, Zalewski, 2010, s. 47).
Intencjonalna praca nad schematami love story obejmuje w tym wypadku dostarczanie teoretycznej wiedzy o złożoności i bogactwie potencjalnych opowieści o miłości oraz — ułatwiające ich ewentualne wzbogacanie bądź modyfikację — udzielanie pomocy w procesie rozpoznawania struktury, treści i roli własnych historii. Istotnym elementem tego rodzaju oddziaływań jest również udzielanie wsparcia w przekładaniu poznawczego wglądu na określone decyzje i działania oraz monitorowanie procesu utrzymywania uzyskanych efektów w czasie. Wzbogacanie poznawczo-behawioralnego repertuaru jednostki przez nabywanie nowych interpretacji i zachowań w kontekście koncepcji Sternberga dotyczyć może zatem:
— zgłębiania wad i zalet określonych typów narracyjnej organizacji doświadczenia indywidualnego w obszarze bliskich związków (opowieści adaptacyjne i dezadaptacyjne oraz dekompozycja stereotypowych wersji narracji kulturowych);
— indywidualnego rozpoznawania schematów własnej opowieści (świadomość pochodzenia i hierarchii własnych historii; określanie osobiście znaczących tematów; minimalizacja nierealistycznych oczekiwań, stereotypów i uprzedzeń);
— interpretacji nieznanych dotąd historii (zgodnie z tezą, iż „Poznawane w ciągu życia teksty zewnętrzne mogą mieć wpływ na sposób postrzegania i rozumienia zdarzeń własnej biografii” — Ricoeur, 1994; Tokarska, 2008, s. 471-499), a „na całość literatury można (…) patrzeć jako na laboratorium eksperymentów myślowych, które za pośrednictwem lektury możemy zastosować wobec samych siebie” — Ricoeur, 1992, s. 41), przyjmującej również postać poszerzającej repertuar możliwości wyboru (uwzględniającej nie tylko warstwę fabularną, ale przede wszystkim psychologiczną poznawanych narracji) dekompozycji tradycyjnych historii miłosnych (Dunin, 2000; Eichelberger, Suchowierska, 2008; Miller, Cichocka, 2008);
— wzmacniania otwartości na opowieści o miłości konstruowane przez drugiego człowieka (ich pochodzenie i odmienność; ćwiczenie uważności na pierwsze sygnały zagrożenia konsekwencjami wykorzystywania nieefektywnych schematów: „zapraszanie” do własnej historii oraz negocjowanie wspólnej opowieści; odwaga reautoryzacji bądź rezygnacji z opowieści, która już nam nie służy);
— wkomponowywania wątku miłości w całościową strukturę tekstu autobiograficznego poprzez udzielanie pomocy w tworzeniu pełnej opowieści autobiograficznej (Tokarska, 2011, 2005) (względny dystans do funkcjonowania w związku; przeciwdziałanie konsekwencjom przeceniania wątku miłości przez kobiety, a zwłaszcza traktowania go jako determinującego w sposób ostateczny wyznacznika pozytywnego bilansu życiowego).
Cele te realizowane mogą być w formie warsztatowej i/lub treningowej przede wszystkim z wykorzystaniem możliwości zawartych w pracy z metaforą, bajką, mitem oraz z literaturą piękną, a także z filmem fabularnym. Techniki werbalne wspomagane są przez wykonywanie rysunków, kolaży, a także odgrywanie scenek psychodramatycznych (Tokarska, 2002, 2004, 2007a, 2010a).
Podsumowanie
Odwołujące się do koncepcji narracyjnego ujęcia miłości R. Sternberga pozaterapeutyczne narracyjne oddziaływania psychologiczne przyjmują, z uwzględnieniem możliwości i potrzeb rozwojowych ich odbiorców, zróżnicowany charakter: od wspomagania procesu „zbierania materiału” do przyszłych, bardziej dojrzałych form autonarracji i ewentualnego korygowania tonu emocjonalnego wyznaczającego klimat dalszych życiowych opowieści w odniesieniu do małych dzieci, pracę w obszarze wyobraźni oraz świadomy dobór tematów, motywów i postaci opowieści poznawanych przez dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym, przez pobudzanie do refleksji na temat miłości i siebie samego w roli osoby zakochanej oraz istnienia wielu zróżnicowanych wzorców miłości w odniesieniu do adolescentów.
Wspólnym mianownikiem wszystkich proponowanych form pracy wydaje się pobudzanie ich odbiorców do specyficznego typu autorefleksji znajdującej wyraz w tworzeniu coraz bardziej świadomych — złożonych, a zarazem spójnych — autonarracji opracowujących znaczące wątki biograficzne, w tym wątek miłości.
Celem zróżnicowanych form wychowania, edukacji oraz wspomagania rozwoju wykorzystujących koncepcję Roberta Sternberga staje się zatem stwarzanie odpowiednich warunków procesu samopoznania ułatwiającego wgląd w to, czego indywidualnie na prawdę potrzebujemy i chcemy, a co jesteśmy skłonni — i potrafimy — ofiarowywać drugiemu człowiekowi, wzbudzanie uważności na różnorodność możliwych opowieści o miłości oraz tolerancji dla odmienności opowieści innych ludzi, zwłaszcza osób, które „zapraszamy” do opowieści własnego życia. Efektem finalnym może stać się pogłębiona komunikacja — dialog, zanim pojawią się symptomy wyraźnego załamania dotychczasowych wzorców relacji oraz zwiększona uważność przy początkowych sygnałach niepokojącej rozbieżności w zakresie preferowanych narracyjnych wzorców organizacji doświadczenia indywidualnego.
Ukazywanie zalet i wad określonych typów narracji organizujących doświadczenie indywidualne jednostki stanowi też dogodną formę — relatywnie łatwej w odbiorze — profilaktyki uprzedzeń i stereotypów wyrażających się w silnych, subiektywnie niekwestionowanych przekonaniach o tym, jaki „powinien być” nasz partner i związek oraz w czym wyraża się spełniona miłość. Jednocześnie — poprzez umieszczanie w kontekście narracji autobiograficznej — uczy ono relatywnego dystansu do wyizolowanych, nawet najistotniejszych, wątków składających się dopiero w całej swojej różnorodności na całościową opowieść życia.
Przypisy
1 R. Sternberg: A triangular theory of love, „Psychological Review” 1986, 93, 119-135; The Psychology of Love, red. R. Sternberg, M. Barnes, Yale University Press, New Haven (Connecticut) 1988; R. Sternberg: Love is a story, „The General Psychologist” 1994, 30, 1-11; R. Sternberg: Miłość jest opowieścią, Rebis, Poznań 2001; R. Sternberg, M. Hojjat, M. Barnes: Empirical aspects of a theory of love is a story, „European Journal of Personality” 2001, 15, 1-20; The New Psychology of Love, red. R. Sternberg, K. Weiss, Yale University Press 2006; Nowa psychologia miłości, red. R. Sternberg, K. Weiss, Biblioteka Moderatora, Taszów 2007.
2 Opublikowane w 1898 roku przez Willa Moreno, za: K. Doroszewicz: Wywieranie wpływu w bliskich związkach, „Psychologia Jakości Życia” 2008, 7 (1-2), s. 1-4.
3 Pojęcie wywiedzione z teorii P. Ricouera: Filozofia osoby, PAT, Kraków 1992; por. też J. Pawlak: Paula Ricouera koncepcja tożsamości narracyjnej, w: Tożsamość człowieka, red. A. Gałdowa, Wyd. UJ, Kraków 2000, s. 127-138.
4 Charakterystyki typów opowieści znajdują się w tabeli 2.
5 Wywiad z A. Retzerem, w: M. Mary: Mity o miłości. Prawdy i kłamstwa o związkach i partnerstwie, Agencja Wydawnicza Jacek Santorski & Co, Warszawa 2007, s. 195-204.
6 Por. U. Tokarska: Profilaktyka egzystencjalna jako forma przygotowania do radzenia sobie ze zmianami życiowymi, w: Człowiek wobec zmiany. Rozważania psychologiczne, red. D. Kubacka-Jasiecka, Wyd. UJ, Kraków 2002, s. 67-73; U. Tokarska: Narracja autobiograficzna we wspomaganiu rozwoju człowieka, w: Narracja. Koncepcje i badania psychologiczne, red. A. Cierpka, E. Dryll, Wyd. Instytutu Psychologii PAN, Warszawa 2004, s. 285-302; U. Tokarska: Wspieranie inteligencji duchowej w modelach psychoedukacyjnych, w: Psychologia współczesna: oczekiwania i rzeczywistość, red. M. Ledzińska, G. Rudkowska, L. Wrona, Wyd. Naukowe Akademii Pedagogicznej, Kraków 2005, s. 361-374; U. Tokarska: Narracyjne strategie wspomagania rozwoju osobowego, „Psychologia Rozwojowa” 2006, 1, s. 55-68; U. Tokarska: Narracyjne formy wspomagania rozwoju człowieka, w: Wspomaganie rozwoju. Psychostymulacja. Psychokorekcja, red. B. Kaja, A. Molesztak, Wyd. Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz 2007, s. 114-133; U. Tokarska: „Stawać się Panem Własnego Oblicza” — o możliwościach intencjonalnych oddziaływań narracyjnych w biegu życia ludzkiego, w: Psychologia małych i wielkich narracji, red. M. Straś-Romanowska, B. Bartosz, M. Żurko, Eneteia — Wyd. Psychologii i Kultury, Warszawa 2010, s. 293-314.
Literatura
Adams D.P. (1985): Power, Intimacy and The Life Story. Personological Inquiries into Identity, The Dorsey Press, Homewood, Illinois
Baluch A. (1998a): Ceremonie literackie, a więc obrazy, zabawy i wzorce w utworach dla dzieci, Wyd. Edukacyjne, Kraków
Baluch A. (1998b): Czyta, nie czyta (o dziecku literackim), Wyd. Edukacyjne, Kraków
Bałutowski D. (2010): Jak oglądać filmy z młodzieżą. Film fabularny w psychoedukacji, terapii, profilaktyce, Wyd. Fraszka Edukacyjna, Warszawa
Barbaro B. de (2006): Narracje rodzinne. Terapia poprzez szukanie nowych opowieści, „Psychologia Jakości Życia”, nr 5 (2)
Bartosz B. (2004): Ludzie chcą opowiedzieć swoją historię. Konstruowanie rzeczywistości w narracji (przez pryzmat doświadczeń autobiograficznych), w: Narracja. Koncepcje i badania psychologiczne, red. E. Dryll, A. Cierpka, Wyd. Instytutu Psychologii PAN, Warszawa
Berne E. (1998): Dzień dobry… i co dalej?, Dom Wydawniczy Rebis, Poznań
Berne E. (2007): W co grają ludzie?, PWN, Warszawa
Bruner J. (1986): Actual Minds, Possible Worlds, Harvard University Press, Cambridge
Csikszentmihalyi M. (1996): Przepływ. Psychologia optymalnego doświadczenia, Wyd. Studio EMKA, Warszawa
Dimaggio G., Salvatore G., Azzara C. (2003): Dialogical relationships in impoverished narratives: From theory to clinical practice, „Psychology and Psychotherapy: Theory, Research and Practice”, nr 76
Dryll E. (2010): Wielkie i małe narracje w życiu człowieka, w: Badania narracyjne w psychologii, red. M. Straś-Romanowska, B. Bartosz, M. Żurko, Eneteia — Wyd. Psychologii i Kultury, Warszawa
Dunin K. (2000): Karoca z dyni, Wyd. Sic!, Warszawa
Dwyer D. (2005): Bliskie relacje interpersonalne, GWP, Gdańsk
Ebinger A. (2006): O miłości. Transmisja schematu narracyjnego w trzech pokoleniach kobiet — babcia, matka, córka, niepublikowana praca magisterska, Wydział Psychologii UW, Warszawa
Eichelberger W., Suchowierska A. (2008): Bajka to życie, albo z jakiej jesteś bajki, Agencja Wydawnicza Jacek Santorski & Co, Warszawa
Giza A. (1991): Życie jako opowieść, PAN, Warszawa
Igalson A. (2003): Analiza narracji na temat miłości kobiet w różnych fazach cyklu życia rodzinnego, niepublikowana praca magisterska, Wydział Psychologii UW, Warszawa
Mary M., Nordholt H. (2004): Ukryty plan życia, PZWL, Warszawa
Mary M. (2007): Mity o miłości. Prawdy i kłamstwa o związkach i partnerstwie, Agencja Wydawnicza Jacek Santorski & Co, Warszawa
Miller K., Cichocka T. (2008): Bajki rozebrane, Wyd. JK., Łódź
Miś-Szczechura T. (2009): Przepisy na związek: laboratorium związków lirycznych, dostęp online: www.polityka.pl, 7 marca
Moore Th. (1995): Bratnie dusze. Tajemnica dobrych związków, Agencja Wydawnicza Jacek Santorski & Co, Warszawa
Oleś P. (2003): Wprowadzenie do psychologii osobowości, Wyd. Naukowe Scholar, Warszawa
Pennebaker D. (2007): Jak powieść, Wyd. Literackie Muza SA, Warszawa
Pennebaker J.W., Chung C.K. (2007): Expressive Writing, Emotional Upheavals and Heath, w: Handbook of Health Psychology, red. H. Friedman, L. Silver, Oxford University Press, New York
Ricoeur P. (1994): Misja słowa, „Przegląd Powszechny”, nr 1
Sarbin Th. (red.) (1986): Narrative Psychology: The Storied Nature of Human Conduct, Preager, New York, Westport, Connecticut, London
Sternberg R. (1986): A triangular theory of love, „Psychological Review”, nr 93
Sternberg R., Barnes M. (red.) (1988): The Psychology of Love, Yale University Press, New Haven (Connecticut)
Sternberg R. (1994): Love is a story, „The General Psychologist”, nr 30
Sternberg R. (1997): A construct-validation of a triangular love scale, „European Journal of Social Psychology”, nr 27
Sternberg R. (2001): Miłość jest opowieścią, Rebis, Poznań
Sternberg R., Hojjat M., Barnes M. (2001): Empirical aspects of a theory of love is a story, „European Journal of Personality”, nr 15
Sternberg R., Weiss K. (ed.) (2006): The New Psychology of Love, Yale University Press
Sternberg R., Weiss K. (red.) (2007): Nowa psychologia miłości, Biblioteka Moderatora, Taszów
Sternberg R. (2007): Dwuskładnikowa teoria miłości, w: Nowa psychologia miłości, red. R. Sternberg, K. Weiss, Biblioteka Moderatora, Taszów
Stęplewska-Żakowicz K., Zalewski B. (2010): Czym jest dobra narracja? Struktura narracji z perspektywy badaczy i klinicystów, w: Badania narracyjne w psychologii, red. M. Straś-Romanowska, B. Bartosz, M. Żurko, Eneteia — Wyd. Psychologii i Kultury, Warszawa
Stilles W.B. (2002): Assimilation to the problematic experiences, w: Psychotherapy Relationships that Work: Therapists Contributions and Responsiveness to Patients, red. J.C. Norcross, Oxford University Press, New York
Tarka D. (2006): Reprezentacja matki u kobiet posiadających własne dzieci i kobiet bezdzietnych, niepublikowana praca magisterska, Wydział Psychologii UW, Warszawa
Tokarska U. (2000): Terapia narracyjna. Założenia teoretyczne, metody pracy, obszary zastosowań, w: Metody jakościowe w psychologii współczesnej, red. M. Straś-Romanowska, Wyd. Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław
Tokarska U. (2002): Narracja autobiograficzna w terapii i promocji zdrowia, w: Narracja jako sposób rozumienia świata, red. J. Trzebiński, GWP, Gdańsk
Tokarska U. (2002): Profilaktyka egzystencjalna jako forma przygotowania do radzenia sobie ze zmianami życiowymi, w: Człowiek wobec zmiany. Rozważania psychologiczne, red. D. Kubacka-Jasiecka, Wyd. UJ, Kraków
Tokarska U. (2004): Narracja autobiograficzna we wspomaganiu rozwoju człowieka, w: Narracja. Koncepcje i badania psychologiczne, red. A. Cierpka, E. Dryll, Wyd. Instytutu Psychologii PAN, Warszawa
Tokarska U. (2005a): Narracja autobiograficzna jako „opowieść drogi” w ujęciu C. Pearson, w: Polifonia osobowości. Aktualne problemy psychologii narracji, red. E. Chmielnicka-Kuter, M. Puchalska-Wasyl, Wyd. KUL, Lublin
Tokarska U. (2005b): Wspieranie inteligencji duchowej w modelach psychoedukacyjnych, w: Psychologia współczesna: oczekiwania i rzeczywistość, red. M. Ledzińska, G. Rudkowska, L. Wrona, Wyd. Naukowe Akademii Pedagogicznej, Kraków
Tokarska U. (2006): Narracyjne strategie wspomagania rozwoju osobowego, „Psychologia Rozwojowa” 2006, nr 1
Tokarska U. (2007a): Archetypowe scenariusze życia a rozwój człowieka dorosłego, w: Między świadomością a nieświadomością. Współczesność w perspektywie psychologii głębi, red. K. Węgłowska-Rzepa, D. Fredericksen, Wyd. Eneteia, Warszawa
Tokarska U. (2007b): Narracyjne formy wspomagania rozwoju człowieka, w: Wspomaganie rozwoju. Psychostymulacja. Psychokorekcja, red. B. Kaja, A. Molesztak, Wyd. Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz
Tokarska U. (2008): Wybrane strategie wykorzystania tekstów literackich w narracyjnych oddziaływaniach profilaktycznych, w: Narracja. Teoria i praktyka, red. B. Janusz, K. Gdowska, B. de Barbaro, Wyd. UJ, Kraków
Tokarska U. (2010a): Narracyjna GRA (auto)BIOGRAFICZNA „W osiemdziesiąt historii do-o-KOŁA ŻYCIA” jako autorska metoda profilaktyki problemów egzystencjalnych współczesnego człowieka, w: Psychologia bliżej bycia. Inspiracje egzystencjalne, red. M. Śniarowska-Tlatlik, AT Group, Kraków
Tokarska U. (2010b): „Stawać się Panem Własnego Oblicza” — o możliwościach intencjonalnych oddziaływań narracyjnych w biegu życia ludzkiego, w: Psychologia małych i wielkich narracji, red. M. Straś-Romanowska, B. Bartosz, M. Żurko, Eneteia — Wyd. Psychologii i Kultury, Warszawa
Tokarska U. (2011): Kształcenie kompetencji biograficznej jako forma profilaktyki problemów egzystencjalnych współczesnego człowieka, w: Poradnictwo. Kolejne przybliżenia, red. M. Piorunek, Wyd. Adam Marszałek, Toruń
Tokarska U. (2011): Tożsamość narracyjna w dobie płynnej nowoczesności. Nowe wyzwania dla psychologii narracyjnej, Wyd. UJ, Kraków
Tomkins S. (1979): Script Theory: Differential Magnification of Affects, w: Nebraska Symposium of Motivation, 26, red. R. Dienstbier, H. Howe, University of Nebraska Press
Trzebiński J. (red.) (2002): Narracja jako sposób rozumienia świata, GWP, Gdańsk
Wędrychowicz K. (2010): Filmoterapia jako element pracy socjoterapeutycznej z młodzieżą. Rozmowy o marzeniach i szczęściu, niepublikowana praca dyplomowa, Wyższa Szkoła Zawodowa, Nowy Sącz
White M., Epston D. (1990): Narrative Means to Therapeutic Ends, W.W. Norton & Company, New York-London
Wojciszke B. (2000): Psychologia miłości. Intymność, namiętność, zaangażowanie, GWP, Gdańsk
Żebrowska E. (2002): Rozwój schematu narracyjnego na temat miłości u dziewcząt w okresie adolescencji, niepublikowana praca magisterska, Wydział Psychologii UW, Warszawa
Narracyjne ujęcie fenomenu miłości Roberta Sternberga w profilaktyce psychologicznej
Głównym celem artykułu jest ukazanie psychologiczno-profilaktycznych zastosowań Roberta Sternberga teorii „opowieści o miłości”. Stosownymi narzędziami do wykorzystania tej teorii w praktyce wydają się: wspieranie kształtowania dojrzałości schematów „narracji o miłości” w procesie kształcenia i wychowania (1) i modyfikacja tego schematu w procesie oddziaływań psychologiczno-profilaktycznych na młodzież i dorosłych (2). W proces ten uwikłana jest dekompozycja uniwersalnych kulturowo narracji i dostarczenie wybranych nowych narracji jako użytecznego kontekstu służącego rozpoznaniu indywidualnych schematów „opowieści o miłości”. Równie ważna jest rekonstrukcja fabuły miłości w ogólnym autobiograficznym schemacie „opowieści o życiu”. Jako praktyczne rozwiązania wykorzystywane są metafory, baśnie, mity, powieści i filmy.
Słowa kluczowe: Robert Sternberg, teoria miłości, opowieść o miłości, edukacja, rozwój
Psycho-prophylactic applications of Robert Sternberg’s theory of love as the story
The aim this article is to show some psycho-prophylactic applications of Robert Sternberg’s theory of love as the story. As promising tools to realize this idea there are considered: supporting the process of shaping the mature love story schema in the education and upbringing process with children (1) and the modification of this schema in psychological prophylactic enterprises assigned for young and adult receivers (2). The decomposition of universal culture-accepted love stories and providing selected new narratives as the useful context of recognizing individual love story schemas as well as recomposing the love plot inside the general autobiographical schema of life story are involved in this process. The metaphors, fairytales, myths, novels and movies have been called as practical solutions.
Keywords: Robert Sternberg, theory of love, love story, education, development
Urszula Tokarska, Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie, „Ruch Pedagogiczny” nr 1/2013
